I bob. Mexanik harakat haqida umumiy ma’lumotlar 1-§. Jismlarning harakati mexanik harakat

Jism pastga tik yo‘nalishda a tezlanish bilan harakatlanganda, 
uning og‘irligi ma  miqdorida  kamayadi. 
Tinch holatda turgan lift pastga harakatlana boshlaganda, u a tezlanish ola-
di. Bu paytda uning ichidagi odam og‘irligi ma ga yengillashadi. 
Yuk osilgan prujinani qo‘yib yuborsak, prujina qisqarib, yuk a = g tez-
lanish bilan pastga harakatlanadi. Bunda prujinaning shkalasi unga osilgan 
jismning og‘irligi 0 ga tengligini, ya’ni vaznsizlik holatini ko‘rsatadi (95-b 
rasm):
P = m (g – a) = m (g – g) = 0.
Ta’kidlash  joizki,    jismning  og‘irligi  –  bu  Yerga  tortilishi  tufayli  jism-
ning tezlanishi a  =  0  bo‘lganidagi  tayanchga  yoki  osmaga  ta’sir  etadigan 
P
 
= 0
P
 
= F
og‘ 
– ma
a 
g 
95-rasm. Jismning a tezlanish 
(a) va g tezlanish (b) bilan 
pastga harakati
a
b
 
→
a 
94-rasm. Liftning tez-
lanishli harakati 
 →

---

107
V bob. Tashqi kuchlar ta’sirida jismlarning harakati
kuchidir (96-a rasm). Erkin tu-
shayotgan jism (a = g  da) esa 
tayanchga yoki osmaga ta’sir 
etmaydi, ya’ni jism og‘irli-
gi nolga teng bo‘ladi (95-b 
rasm). Chunki bunda tayanch 
ham, osma ham jism bilan birga 
tushib boradi. Ammo og‘irlik 
kuchi nolga teng emas, chunki 
ular aynan shu kuch ta’sirida pastga tushib borishadi. Demak, Yer yu-
ziga  erkin  tushayotgan  jism  vaznsizlik  holatida  bo‘ladi.  Jismlarning  erkin 
tushishida  unga  faqat  og‘irlik  kuchi  –  butun  olam  tortishish  kuchi  ta’sir 
etadi. Koinotdagi barcha jismlar Yer, Oy, Quyosh, sayyoralar, yulduzlar 
va boshqa osmon jismlari ta’sirida bo‘ladi. Shuning uchun vaznsizlik 
holatini  quyidagicha  ta’riflash  mumkin: