Transport vositalarining elektr jixozlari va elektron tizimlari

Yarim o‟tkazgichli diodlar 
Yarim o‟tkazgichli kristal diod bir tomonlama o‟tkazuvchanlikka ega bo‟lgan 
ikki elektrodli asbobdir. 
n - p 
- o‟tish hosil bo‟lishi xarakteriga ko‟ra diodlar 
nuqtaviy va yassi o‟tishga bo‟linadi. Yassi o‟tishlar electron - teshikli katta o‟tish 
maydoniga ega, shuning uchun to‟g‟ri yo‟nalishda katta tokni o‟tkaza oladi (20A 
gacha) va katta miqdordagi teskari kuchlanishni ushlab qola oladi. Yassi diodlardan 
avtotraktor elektr jihozlarida keng foydalaniladi, lekin ulardan faqat o‟zgaruvchan 
tokni to‟g‟rilagichlar sifatidagina emas (elektr ventillar), balki kuchlanish 
stabilizatorlari (stabilitronlar) sifatida foydalaniladi. 
Diodning tuzilishi murakkab emas. Odatda germaniy monokristal 
plastinkasiga aralashma indiy tomchisi, kremniy plastinkasiga alyuminiy tomchisi 

---

47 
suyuqlantirib yopishtiriladi (5.3 - rasm). Bu moddalarni biriktirishda boshqa usul-
diffuziyadan ham foydalaniladi. Bunday xollarda suyuq yoki gazsimon aralashma 
yuqori bosim ostida va yuqori temperaturada yarim o‟tkazgich plastinasiga singiydi. 
Ko‟rsatilgan birikmalar natijasida sohalar chegarasida 
n - p 
- o‟tish hosil bo‟ladi. 
Indiy elektrodidan germaniydan iborat yarim o‟tkazgich plastinasi tomon yo‟nalish 
tokning to‟g‟ri yo‟nalishi bo‟ladi. Bu yerda aralashma elementi anod, yarim 
o‟tkazgich plastinasi esa katod vazifasini bajaradi. 
Kuchlanishni stabillash, ya‟ni uni ma‟lum miqdorda saqlab turish uchun 
stabilitronlar yoki tayanch diodlardan foydalaniladi (4.3 - rasm). Ular kremniydan 
tayyorlanadi, ish rejimi esa teskari tok elektron-teshikli o‟tishni teshganda sodir 
bo‟ladi. Elektron-teshikli o‟tish orqali o‟tuvchi tok teskari kuchlanishning nol 
qiymatdan stabillash kuchlanishigacha oshishi bilan unchalik ko‟paymaydi, chunki 
uni ikkinchi darajali tok tashuvchilar hosil qiladi. 
5.3-rasm. Yarim o‟tkazgichli diod. 
a-tuzilish sxemasi; b-ulash sxemasi; v-stabilitronni ulash sxemasi;
1-elektron o‟tkazuvchanlikli germaniy; 2-teshikli o‟tkazuvchanlikli germaniy; 3-
indiy. 
Kuchlanish stabillashganda o‟tishning teshilishi sodir bo‟ladi va tok keskin 
ko‟payadi. Bunda kuchlanish qaytadan taqsimlanadi va uning ortiqchasi 
so‟ndiruvchi rezistor R
s
yordamida yutiladi. Natijada kuchlanishning oshishi 
to‟xtaydi va nagruzka R
i
da u nominal qiymatga ega bo‟ladi.