Materiallarining izohli bibliografiyasi

Khalid, Adeeb. 
Printing..., – P.190. 
29
Holdsworth, Mary
. Turkestan..., – P.37. 
30
Jazberdiev, Almaz. 
Staropechatnye turkmenskie knigi (problemy sobiranija, 
bibliografirovanija i izuchenija). – Moskva, 2001, – S.32 – 39; 
Abduazizova N. 
Turkiston matbuoti tarixi (1870-1917). – Toshkent: Akademiya, 2000, – B.29;
 
Qosimov B. va boshqalar
. Milliy uyg‘onish davri o‘zbek adabiyoti. – Toshkent: 
Ma’naviyat, 2004, – B.75. 
31
Otajon Abdalovning hayoti va faoliyati haqida batafsil ma’lumot uchun qarang: 
Jazberdiev, Almaz. 
Staropechatnye turkmenskie..., – S.39 – 45. 

---

Zaynabidin Abdirashidov 
8 
tipolitografiya ishlarini 1874-1878-yillar orasida Xivada istiqomat qilgan 
eronlik matbaachidan o‘rgandi.
32
Ayrim tadqiqotchilar fikricha, O‘rta Osiyo 
xalqlari orasida birinchi tashkil etilgan ushbu litografik bosmaxonaning 
ahamiyati turli tadqiqotlarda o‘ta oshirib yuborilgan. Aslida, bu bosmaxona 
faqatgina saroy shoirlari va mumtoz adabiyot namunalarini cheklangan 
miqdorda chop qilgan va bu kitoblar saroydan tashqariga deyarli chiqarilmagan. 
Bosmaxona tijorat uchun ishlatilmagani bois Xiva aholisiga ko‘rsatgan ta’siri 
ham juda oz bo‘lgan.
33
Xiva xoni Muhammad Rahimxon 1896-yilgi Rossiyaga 
qilgan safari davomida Nijniy Novgorodda har yili tashkil etiladigan an’anaviy 
ko‘rgazma-bozorga tashrif buyuradi. Xon ko‘rgazma pavil’onlaridan birida 
qo‘yilgan bosma uskunasiga e’tibor beradi va uni barcha kerakli ashyolari bilan 
sotib olishga qaror qilgan. Ismoil Gasprinskiy bergan xabarga ko‘ra, 
Muhammad Rahimxon sotib olinajak bosmaxona uskunasini Xivadagi 
madrasalardan biriga vaqf qilish niyatida bo‘lgan.
34
Lekin bu bosmaxona haqida 
boshqa biror ma’lumot yo‘q. 
Xiva xonligining qo‘shnisi Buxoro amirligi haqidagi deyarli barcha 
tadqiqotlarda mamlakatda turli islohotlar olib borishda hukumatning 
konservativ va an’anachilik siyosatidan voz kechmaganligi ta’kidlanadi. Shu 
sababdan ham, eskilik tarafdori bo‘lgan Buxoro amiri matbaa paydo bo‘lishiga 
va rivojlanishiga to‘sqinlik qilgan, deb ko‘rsatiladi.
35
Lekin o‘sha davr 
matbuotidagi xabarlar tadqiqotlardagi bu tendentsiyani inkor etadi. O‘z ismini 
“Buxorolik bir kishi” deb tanishtirgan “Tarjimon” gazetasining o‘quvchilaridan 
biri gazetaga yuborgan maktubida 1884-yili Buxoroda litografik bosmaxona 
ochilgani xabarini beradi. Bu bosmaxona Mulla Muhsin degan odam tarafidan 
ochilgan. U haj ziyoratidan qaytishda Hindistonda bosmaxona uskunasini sotib 
olgan va o‘sha yerlik ishchilar bilan birgan Buxoroga olib kelgan. O‘sha yilning 
o‘zida bu bosmaxona “Haftiyak”, “Aqoid” kitoblari bilan Jadoliddin Rumiyning 
32