Materiallarining izohli bibliografiyasi

Richmond J. C. B
. Egypt 1798 – 1952. Her advance towards a modern identity. – 
London, 1977, – P.115. 
9
Khalid, Adeeb. 
Printing..., – P.187. 
10
Jernazarov T., Akbarov A. 
Istorija pechati Turkestana (1870 – 1925 gg.). – 
Tashkent: Ukituvchi, 1976, – S.10. 
11
Safiullina R.R. 
Istorija knigopechatanija na arabskom jazyke v Rossii u musul'man 
Povolzh’ja. – Kazan', 2003, – S.33 – 34; 
Hodgson, Marshall G. S
. The venture of 
Islam: conscience and history in a world civilization. – Chicago: University of 
Chicago Press, 1974, – P.222. 
12
Karimullin A.G. 
U istokov tatarskoj knigi. – Kazan’, 1992, – S.117. 
13
Safiullina R.R. 
Istorija..., S.35 – 53. 
14
Rorlich, Azade-Ayse.
The Volga Tatars: a profile in national resilience. – Stanford: 
Hoover Institution Press, 1986, – P.69 – 70; 
Robinson, Francis.
Technology..., – 
P.232. 

---

Tarjimon (1883 – 1917) Gazetasidagi Turkiston Materiallarining Izohli Bibliografiyasi 
5 
Rossiya imperiyasi hududida Peterburg akademiyasi, Qozon universiteti, Qozon 
shahridagi ikki xususiy, Turkiston general gubernatorligi va Bog‘chasaroydagi 
“Tarjimon” bosmaxonalari arab xarfidagi matn va kitoblarni nashr qilish 
imkoniyatiga ega edi.
15
Turkistonda kitob chop etish 19-asrning 70-yillaridan, Rossiyaning 
o‘lkani bosib olishi bilan boshlandi. Turkistonda bundan oldin kitob chop 
etilmagan bo‘lsada, sayyohlar va hajdan qaytayotgan kishilar tarafidan 
Hindiston va Turkiyadan turli bosma kitoblari olib kelingan va keng tarqalgan 
edi. Ushbu kitoblarning aksariyati fors tilida bo‘lgan.
16
Ba’zi manbalarda 
ko‘rsatilishicha, Buxoroda hind bosma kitoblari turk bosma kitoblaridan ancha 
ko‘p tarqalgan.
17
Turkistonda birinchi bosmaxona 1868-yili Turkiston general 
gubenatorining okrug shtabida ochildi. Bu bosmaxona juda kichik bo‘lganidan, 
bosma imkoniyatlari chegaralangan edi. Unda faqat Turkiston okrugi harbiy 
qo‘shiniga oid buyruqlar hamda turli ish qog‘ozlarigina chop etilgan. 1870-yilga 
kelib bosmaxona uskunalari ko‘paytirildi va hukumatning “Turkestanskiya 
Vedomosti” gazetasini chop etishga moslashtirildi.
18
O‘sha yilning o‘zida 
bosmaxona mahalliy aholi uchun mo‘ljallangan “Turkiston Viloyatining 
Gazeti”ni nashr qilish uchun arab harflari bilan ham ta’minlandi. 
1882-yili toshkentlik savdogar Esanboy Husaynboy o‘g‘li bir litografik 
bosma uskunasini sotib oldi va uni ishlatish uchun rus kishiga berdi. Oradan bir 
yil o‘tib ushbu kichik litografik bosmaxona Esanboy Husaynboy o‘g‘lining 
moliyaviy ko‘magi bilan So‘fi Olloyorning “Sabotul-ojiziyn” asarini bosmadan 
chiqardi. Shundan so‘ng boshqa ayrim kichik bosmaxonalar ham shartnoma 
asosida turli adabiy kitoblar nashr qila boshladi. 1917-yilga kelib faqat 
Toshkentning o‘zida 13 turli bosmaxonalar faoliyat olib bordi va musulmoncha 
kitoblarni tarqatishda asosiy vazifani bajardi.
19
Toshkentda birinchi xususiy bosmaxona 1877-yili Semen Laxtin 
tarafidan ochildi. Oradan 22 yil o‘tib, 1899-yili ushbu bosmaxona Vasiliy Il’in 
qo‘liga o‘tdi va shahardagi eng oldi bosmaxonalaridan biriga aylandi.
20
20-asr 
boshigacha Turkistonda tashkil etilgan barcha bosmaxonalar ruslar qo‘lida edi. 
Aynan ana shu bosmaxonalar rus tilidagi kitoblar bilan bir qatorda mahalliy 
tildagi adabiy kitoblarni chop qildi. Kitob bosma ishining bu zaylda davom 
etishi ruslar uchun ham siyosiy ham iqtisodiy tarafdan juda foydali edi. 
15
Gasp
ı
ral
ı
Ismail. Seçilmi
ş
е
serleri: 2. Fikri Eserleri. Ne
ş
re haz.: Yavuz Akp
ı
nar. – 
İ
stanbul: Ötüken, 2004, – S.246. 
16