Materiallarining izohli bibliografiyasi

Khalid, Adeeb. 
Printing..., – P.188. 
17
Buxoro // Tarjimon, 1888, 
№
20. 
18
Dobrosmyslov A.I.
Tashkent v proshlom i nastojashhem. Istoricheskij ocherk. – 
Tashkent, 1912, – S.296. 
19
Khalid, Adeeb. 
Printing..., – P.188 – 189; 
Jernazarov T., Akbarov A. 
Istorija 
pechati..., – 
С
.11. 
20
Dobrosmyslov A.I.
Tashkent v..., – S. 297. 

---

Zaynabidin Abdirashidov 
6 
Matbaachilik katta moliyaviy foyda keltirgani sababidan ruslar bu sohani o‘z 
qo‘llarida saqlab qolishdan manfaatdor edilar. Shu bilan bir qatorda rus 
ma’muriyati siyosiy sabablarga ko‘ra mahalliy millat vakillarini matbaa ishiga 
yaqinlashtirmaslikka harakat qildi. Shunday bo‘lsada, 1917-yilga qadar 
mahalliy millat vakillari tarafidan 5 bosmaxona ochildi va samarali faoliyat olib 
bordi. Bu bosmaxonalar Toshkentda (1907), Samarqandda (1894), Andijonda 
(1904), Namanganda (1908) va Buxoroda (1901) ochildi.
21
Ushbu 
bosmaxonalardan birining sohibi taniqli jadid namoyandasi Is’hoqxon Ibrat edi. 
U o‘z bosmaxonasini ochish uchun hukumat tarafidan 1908-yili ruxsat olishga 
muvaffaq bo‘ldi. Uning bu bosmaxonasi “Matbaai Is’hoqiya” nomi bilan 
shuhrat topdi.
22
Bundan bir yil oldin, 1907-yili Toshkentda “Matbaai 
G‘ulomiya” nomi bilan G‘ulom Hasanovning litografiyasi tashkil etilgan edi. 
Turkistonda tashkil etilgan bu matbaalar mahalliy aholi hayotida juda 
katta ahamiyatga ega edi. Matbaalar aholining “hobi g‘aflatdan 
uyg‘onish”larida hamda zamonaviy ilm bilan tanishishlarida xizmati beqiyos 
edi.
23
Matbaaning paydo bo‘lishi bilan birga kitob bozori va savdosi yanada 
kengaydi va rivoj topdi. 20-asr boshlarida tuzilgan turli statistik hujjatlar 
Turkistonda 1868 – 1917 yillar oralig‘idagi kitob savdosi ko‘lami hamda 
mahalliy tillarda chop etilgan kitoblar hajmini aniqlash imkoniyatini beradi.
24
1908-yilgacha Turkistonda musulmon ochiq kutubxonalari tashkil 
etilguniga qadar mahalliy tillarda chop etilgan kitoblar savdosi aksari rus 
millatiga mansub bo‘lgan noshirlar qo‘lida qoldi. Bu davrgacha chop etilgan 
mahalliy kitoblarni amerikalik olima Holdsworth quyidagi guruhlarga ajratadi
25
: 
1) Arab tilidagi diniy matnlardan tarjimalar. 
2) Diniy bo‘lmagan adabiyot:
a) Fors tilidagi matnlar tarjimasi. 
b) Mahalliy adiblar (So‘fi Olloyor, Xo‘ja Ahmad Yassaviy, 
Alisher Navoiy, Fuzuliy, Huvaydo va boshqa ularga taqlid qiluvchi 
zamonaviy shoirlar)ning she‘riy asarlari. 
c) Tarixiy 
adabiyot. 
21