Texnologiya va

o'zim
m ablag' 
bilan 
ta'm inlash 
ishlab chiqarish 
koi-xonalari 
faoliyatining eng muhim printsipi bo"lib bormoqda.
Korxona xo'jalik hisobi sharoitida muvaffaqiyatli ishlashi uchun 
mehnatni yaxslri tashkil etish, tejamkorlikning g ‘oyat jiddiy rejimi
124

---

zarur. Bundagi vaztfa xomashyo, m aterial yoqilg‘i, elektr energiyasi. 
yer-m ulk va ishchilardan kam miqdorda foydalanib k o 'p mahsulot 
olishdan iborat bo‘lib, ishlab chiqarishdagi tejamkorlik rejimining 
m a'nosi ham ana shundadir. Bu rejim oddiy narsalardan vujudga keladi. 
Masalan. keraksiz paytda lampochkalar yonib turmasligi, mashinalar 
salt holatda. ishlamasligi, asbob-uskunalarga qarov (profilaktika) о z 
vaqtida o'tkazihshi. muddatini o ‘tagan asboblar, detallar almashtirib 
turilishi, qm ndilar, qipiqlar, qiyqimlai va boshqa chiqmdilar qayta 
ishlanib foydali hamda zarur mahsulotlarga aylantirilishi kerak.
Ishlab chiqarishda buyumlami kam material ketadigan qilish, 
qimmat tabuy materiailar o'rm ga sun'iy materiailar ishlatish, 
buyum lam ing chidamliligini oshirish. kam chiqindili. resurslarni 
iqtisod qiladigan texnologiyani joriv etish orqali m ateiiallam i tejashga 
erishiladi. Har bir ishchining ish vaqtidan maqsadga muvofiq t avishda 
(ratsional) va to'Uq foydalanishi - ishlab chiqarishdagi tejamkorlik 
rejimini kuchaytirishning asosiy shartlaridan biridir. Ish vaqtidan 
bunday foydalanish bir yo'la k o ‘p mahsulot tayyorlash, shu orqali 
uning tannarxini arzonlashtirish va korxonamng foydasini k o ‘paytirish 
itnkonini beradi.
Ish vaqti - mehnat sarflashmng eng muhim o ‘lchovidir. Mehnat 
sarflashning samaradorligi esa mehnat unumdorligidir. U vaqt birligi 
ichida tayyorlangan buyumning m iqdorida o z ifodasini topadi. Mehnat 
unumdorligi, 
anchagma 
omillarga: 
yangi 
texnika 
va 
ilg‘or 
texnologiyani joriy etishga, ishlami vaxshiroq tashkil qilish, mehnat 
intizomini mustahkamlash, ishchilam ing malakasini oshirish va h.k. 
orqali sarflanadigan ish vaqtini qisqartirishga b o g liq . Mehnat 
unum dorligini 
oshirish 
iqtisodiy 
o s is h
va 
xalq 
farovonligi 
yuksalishining asosiy omilidir.
Davlatimiz iqtisodiy siyosatining muhim strategik vazifalaridan 
biri kichik biznes va xususiy tadbirkoilikni rivojlantirish hisoblanadi. 
Binobaiin bo lar ishbilarmonliknmg yaqqol k o iinishlaridir. Bugungi 
kunda 
ushbu 
soha nafaqat iqtisodiy otning 
o ‘sish sur'atlarini 
jadallashtirishda, balki mamlakatimiz uchun muhim b o ‘lgan bandlik 
muammosini hal qilishda va aholi daromadlarini oshirishda ham 
yetakchi o rin tutmoqda.
Xususiy tadbirkorlik - bu iqtisodiy faoliyatning alohida turi bo‘lib, 
uning zamirida mustaqil tashabbus, javobgarlik, tadbirkorlik g ‘oyasiga
125

---

asoslangan, foyda olishga yo'naltirilgan, m aqsadga muvofiq faoliyat 
yotadi. Tadbirkorlikning quyidagi xususiyatlari mavjud:
- tadbirkor bozordagi talab va taklifni e ’tiborga olib ish yuritadi;
- tadbirkor samaradorlikni ta'm inlovchi sa’y-harakatlar qilib, 
ishlab chiqarish xarajatlarini kamaytirish yoTlarini qidiradi;
- kichik biznes bilan shug'ullanuvchi tadbirkor o z mablag larini 
harakatga solib, bozorda qanday xavf-xatarga duch kelishi yoki 
yakuniy natija qanday bo'lishim aniq bilmaydi.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida tadbirkor uchun iste’molchining 
manfaatlariga muvofiq harakat qilishdan boshqa iste’m olchiga ta ’sir 
qilishning yo'li y o ‘qdir. Tadbirkorning o ‘zi iste molchining talabini 
shakllantirishi mumkin. Shunga k o ‘ra tadbirkorlik faoliyatini tashkil 
qilishning 2ta usulini ko ‘rsatish mumkin:
- iste’molchi manfaatini aniqlash usuli;
- iste'm olchiga yangi tovar va xizm atlam i "majburan qabul 
qildirish" usuli.
Tadbirkor o ‘zining iste’molchilarini shakllantirishda quyidagi 
asosiy omillami hisobga olishi zarur:
- tovarning yoki xizm atning yangiligi;
- tovar yoki xizmatlarning sifati;
- tovar va xizm atlarning narxi;
- tovarning universallik darajasi;
- tovarning tashqi ko'rinishi, uning xaridor talabiga mosligi;
- sotuvdan keyingi sen'is xizm atlandan fovdalanish imkonivati;
- tovarning qabul qilingan umumiy yoki davlat standaitlariga 
mosligi;
tovarlar va xizm atlar reklamasining jozibaliligi. xaridor 
diqqatini o ‘ziga jalb qilishi va boshqalar.
Tadbirkorning shaxsiy xususiyatlari, qobiliyatlari, imkoniyatlari va 
ishga doir sifatlari tadbirkorlikning haiakatlantiruvchi kuchi boTadi.
Respublikamizda inqirozga qarshi choralar dasturida iqtisodiy 
o ‘sishni ta ’minlash, yangi ish o ‘rinlarini tashkil etish, bandlik 
muammosini hal qilish, aholining daromadlari va farovonligini 
oshirishda tobora muhim o 'rin tutayotgan kichik biznes va xususiy 
tadbirkorlikni jadal rivojlantirishga, rag'batlantirishga va qoTlab- 
quvvatlashga alohida e’tibor qaiatildi.
Amalga oshirilayotgan chora-tadbirlar natijasida kichik biznes 
subyektlarining yalpi ichki mahsulotdagi ulushi 2016-yilda 60 foizdan
126

---

oshdi. 2000-yilda bu ko'rsatkich 30 foizni tashkil etgan edi. Bunday 
natija birinchi navbatda kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni davlat 
tomonidan doimiy ravishda q o ‘llab quvvatlanayotganligi samarasidir.
Ichki bozorni sifatli va raqobatbardosh mahsulotlar bilan to'ldirish 
m ulkdorlar sinfmi shakllantirish, yangi ish o'nnlarini yaratish va aholi 
farovonligini oshirishning muhim omili b o ig a n kichik biznes va 
xususiy tadbirkorlikni yanada rivojlantirish maqsadida 0 ‘zbekiston 
Respublikasida 2 0 1 1 -yil " Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik yili" 
deb e ’lon qilindi. 2011-yilda "Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik" 
Davlat dasturiga muvofiq ushbu sohani rivojlantirish uchun xususiy 
mulkchilik ustuvorligini mustahkamlashga yo'naltirilgan qonun 
hujjatlari takomillashtirildi, tadbirkorlarga keng keng erkinliklar 
berildi.
Istiqbolda kichik biznesni moliyaviy resurslar bilan ta ’minlash 
yo nalishida quyidagi tadbirlam i amalga oshirish rejalashtirilgan:
- irioliyalashtirish va sug urta loyihalarini amalga kiritishni 
kengaytirish;
- lizingni keng q o llash ;
- byudjetdan tashqari m a b la g la r hisobiga imtiyozli kreditlash va 
mikrokreditlash;
- kichik biznes subyektlariga lizing asosida uskunalar sotib olishni 
m ab la g la r bilan ta ’minlash;
- tijorat banklari tomonidan ishlab chiqarishni kengaytirish va 
aylanma 
m ablag‘larni to id irish , 
xizmatlar 
ko ‘rsatish hajmini 
oshirishga qaratilgan kreditlar berish mexanizmlarini takomillashtirish;
- mahalliy xomashyodan m ahsulotlar tayyorlash uchun mamlakat 
hududida kichik uskunalar yaratishni davom ettirish.
2008-2015-yillarda kichik biznes subyektlarini m oddiy-texnika 
ta ’minotmi 
m ustahkamlash 
m aqsadida 
biija, 
auksion 
va 
yarinarkalardagi savdo doirasi, zamonaviy texnika va texnologiyalar 
lizingi kengaytiriladi. Bunga erishish uchun respublikam izda ishlab 
chiqarilayotgan miniuskunalar, texnologiyalam ing katalogini tuzish, 
har bir tadbirkorlik subyektining xomashyo va ishlab chiqarish 
imkoniyatlarini hisobga olgan holda ehtiyojlarini shakllantirish kabi 
tadbirlar am alga oshirilmoqda.
M amlakatim izda kichik korxonalar tomonidan tayyor m ahsulotlar 
ishlab chiqarishni o ‘sishini yaratilgan im koniyatlaridan faollik bilan 
foydalanish evaziga ta ’minlash mumkin.
127

---