6 .X araktem ing shakllanishiga ta ’sir etuvchi omillam i ko'rsating0
Q O B IL IY A T
R E JA :
1. Qobiliyat haqida tushuncha
2. Qobiliyatlar tasnifi
3. Qobiliyatlar tarkibi
4. Oobiliyatlarning tabiiy asoslari
T a y a n ch tu sh u nchalar:
Aqliy
rivojlanish mezoni, geniallik, zehn, layoqat, iste'dod, kommunikatsion
qobiliyatlar, layoqat, mayl,
musiqiy qobiliyat, umumiy iste’dod.
Qobiliyat insonning shunday psixologik xususiyatidirki, bilim, ko'nikm a,
malakalarini egallash shu xususiyatlarga bog'liq bo'ladi. Lekin, bu xususiyatlam ing
o 'zi bu bilim va konik m alarg a taalluqli bo'lm aydi. M alaka, ko'nikm a
va bilim larga
nisbatan odam ning qobiliyatlari qandaydir im koniyat tarzida namoyon bo'ladi.
Qobiliyatlar imkoniyatlardan iborat bo'lib, biror bir ishdagi mahorat darajasi
haqiqatdir. Bolada namoyon bo'ladigan musiqaga qobiliyati uning musiqachi bo'lishi
uchun imkoniyatlar, maxsus ta'lim
berilishi, qat iylik, salom athgining yaxshi bo'lishi,
m usiqa asbobi, notalar va boshqa ko'pgina sharoitlar bo'lishi kerak. Bularsiz
qobiliyatlar taraqqiy etmav tunboq so'nib
ketishi mumkin
Q obiliyatlar faqat faoliyatda nam oyon bo'ladi. Shuning uchun ham faqat ana shu
qobiliyatlarsiz amalga oshinlishi mumkin bo'lm agan faoliyatlardagina namoyon
bo'ladi. O 'quvchida ham zaruriy ko'nikm a va malaka
tizimi ham da mustahkam
bilim lar tarkib topish uslublari y o 'qligiga asoslanib, jiddiy tekshirib ko'rilsa,
shoshilinch ravishda unda qobiliyatlar y o 'q , deb xulosa chiqarish pedagogning jiddiy
psixologik xatosi bo'ladi.
Masalan, Albert Eynshteyn o 'rta maktabda uncha yaxshi o'qim aydigan o'quvchi
hisoblangan va unmg kelajakda genial bo'lishidan hech narsa dalolat bermas edi.
Qobiliyat bilim va m alakalam ing o'zid a ko'rinm aydi,
balki ulami egallash
tizimida namoyon bo'ladi y a ’ni, boshqacha qilib aytganda m azkur faoliyat uchun
muhim bo'lgan bilim va ko'nikm alarni o'zlashtirish jarayonida turli sharoitlarda
qanchalik tez, chuqur, yengil va mustahkam am alga oshirishida nam oyon bo'ladi.
Qobiliyatlar individual psixologik xususiyatlar bo'lishi
bilan aql sifatlari xotira
xususiyatlanga, hissiy xususiyatlar va shu kabilami qarama-qarshi qo'yib bo'lm aydi,
ham da qobiliyatlami shaxsning bu xususiyatlari bilan bir qatorga qo'yish ham
mumkin emas. Agar shu sifatlam ing birortasi yoki ulam ing yig'indisi faoliyat
talablanga javob bersa yoki bu talablar ta'siri bilan tarkib topsa bu shaxsning mazkur
individual xususiyatlarini qobiliyatlar deb hisoblashiga asos bo'ladi.
Qobiliyat kishining psixologik va fiao lo g ik tuzilishi xususiyati dir.
Qobiliyat bilim
olish uchun zaruriy shart-sharoit bo'lib, shuning bilan birga u ma lum darajada bilim
olish mahsuli hamdir. Umumiy va maxsus bilimlami o'zlashtinsh, shuningdek,
kasbiy
ko'nikm alarni egallab olish jarayonida qobiliyat mukamallashib va rivojlamb boradi.
79
Qobiliyatga yaqinroq turadigan tushunchalar k o'nikm a va m alakadir Ular faoliyat
m exanizmini tashkil qiladilar. Hamda ular qobiliyat bilan birgalikda m ahoratga
erishishni ta ’m inlaydilarki, buning natijasida m ehnatda katta yutuqlar qo'lga kintiladi.
Qobiliyatli, ammo noshut inson ko'p narsaga ensha olmaydi. Qobiliyat ko'nikm ada
ro'yobga chiqadi.
Do'stlaringiz bilan baham: