Масъул муҳаррир

10
ZAMONAVIY TA’LIM VA TALABLAR
Masharipova Dilnoza Atanazarovna 
Urganch shahar 9-son maktabning matematika fani o‘qituvchisi 
Annotasiya. Maqolada bugungi dolzarb masala ta’lim tizimiga yangicha yondashuv talablari 
keltirilgan. Va pedagoglar ham bunga tayyor bo‘lishlari kerak deyigan.
Kalit so‘zlar: texnologiya, texnika, pedagogika,imiy, informatsiya, ilmiy-texnik ,rivojlanish
Pedagogik texnologiyaning ilk paydo bo‘lish davri ilmiy-texnik taraqqiyotning (ITT) 
jadallashuvi bilan belgilanadi. Mazkur davrdagi fanning natijalari kashfiyotlar oqimlari bo‘lib, 
ular asosida texnika va texnologiyalarning yangi avlodlari yaratildi. Ishlab chiqariladigan 
mahsulotlar o‘zining ilmtalabligi, originalligi, murakkabligi, yuqori sifati va sermahsulligi bilan 
ajrala boshladi. Ishlab chiqarish usuli va shart-sharoiti uzluksiz jadal o‘zgarib bordi, ta’lim tizimi 
oldiga tamoman yangi talablar qo‘yila bordi. 
Ilmiy texnik taraqqiyot jadallashuvi va ta’lim tizimga u tomonidan qo‘yiladigan talablar nima 
bilan belgilanadi?
Birinchidan - fanning o‘sib borayotgan o‘rni bilan, XX asrda ayniqsa uning ikkinchi yarmida, 
fanning taraqqiyoti eng yuqori sur’atlarga erishdi. Har 10-15 yilda fan faoliyatining asosiy 
ko‘rsatkichlari ikki martadan oshib bordi. SHuning uchun, fanning taraqqiyot qonuni eksponenta 
qonuniga bo‘ysunadi deb faraz qilinadi. Hozirgi zamonda fan taraqqiyotining yuqori sur’atlari, 
aqliy mehnatni avtomatlashtirish orqali saqlab turilmoqda.
Fanning jadal taraqqiyoti, ilmi-texnik informatsiyaning tegishli taraqqiyotiga olib keladi.
Faning eksponenta bo‘yicha rivoji uning ko‘chkisimon rivojini anglatadi. Zero ilmiy-texnik 
informatsiyaning ham rivoji ko‘chkisimon jarayon hisoblanadi.
Informatsiya oqimining ko‘chkisimon o‘sish sur’atini saqlash, uchun zamonaviy 
telekommunikatsion informatsion tizimlar yaratilmoqda va faoliyat ko‘rsatmoqda.
Ko‘rinib turganidek, fan va axborot hozirgi zamondagi o‘sish sur’ati va hajmi, 20-30 yil 
oldingi ularning holatidan keskin farq qiladi.
Fan tarqqiyoti, bu oliy ma’lumotli mutaxassislarning faoliyati doirasiga kiradi. SHuning uchun, 
oliy ma’lumotli mutaxassislarni tayyorlovchi tizim - zamonaviy axborot oqimini o‘zlashtirish, 
ilmiy-tadqiqot malakalari, individual va mustaqil ishlash, ilmiy-texnikaviy axborotlar va o‘quv-
ilmiy adabiyotlar bilan ishlash ko‘nikmalarini rivojlantirish imkoniyatini ta’minlashi lozim.
Ikkinchidan - zamonaviy fanning ko‘chkisimon rivoji 2, 3 va undan ortiq ma’lum fanlar 
ulanmalarida yangi fanlar paydo bo‘lishi bilan ham ta’minlanadi. Masalan: biofizika, biokimyo, 
informatika, fiziko-kimyoviy mexanika va ko‘pgina boshqa fanlar. Fan daraxti paydo bo‘ladi. 
Ma’lum fanlar ulanmalarida tug‘ilgan yangi fan - yangi ilmiy yo‘nalishlar, muammolar, mavzular 
va ilmiy masalalarni o‘z ichiga oladi. Bu masalalarni oliy maktabning iqtidorli bitiruvchilari 
yechishi lozim. Shuning uchun kadrlar tayyorlovchi tizim original va noan’anaviy fikrlash 
qobiliyatini, o‘z ustiga tizimli va mashaqqat bilan ishlash malakalarini rivojlantirishi lozim.
Talaba ajablana olishi, hayratlana olishi lozim, shundagina u boshqalarni o‘zining ijodiy 
mehnati bilan hayratlantira oladi.
Uchinchidan – faning ko‘chkisimon rivoji va shu qonuniyat bilan o‘suvchi ilmiy-texnikaviy 
axborot, axborotni uzatish va qayta ishlash tezligini oshirishga olib keladi, uning asosida esa 
kompyuter texnikasi yotadi. Zamonaviy axborot tizimlaridan foydalanishni, o‘qitishni indi-
viduallashtirishsiz tasavvur qilib bo‘lmaydi. SHunday ekan, zamonaviy o‘qitish tizimining 
markaziy o‘zagi – o‘qitishni individuallashtirishdir. SHuning uchun o‘qitishni individuallashtirish, 
mustaqil ta’lim, masofaviy o‘qitish tizimi texnologiyalarini ishlab chiqish va o‘zlashtirish dolzarb 
masalaga aylanib qoldi.
To‘rtinchidan, muhandislik yechimlar turining keskin ko‘payishi ilmiy-texnik taraqqiyotining 
xususiyati hisoblanadi. Materiallar, texnologik jarayonlar, mashinalar konstruktsiyalarining zudlik 
bilan almashinuvi sodir bo‘ladi. Boshqaruv tizimining avtomatlashuv darajasi oshadi va ilmiy 
yutuqlar natijasini ishlab chiqarishga qo‘llash muddatlarini qisqaradi. Masalan, telefon aloqasi 
kashfiyoti bilan undan foydalanish orasidan 56 yil o‘tgan bo‘lsa, radioga-35, televizorga-14, 
atom energiyasiga-6, tranzistorga-5 yil o‘tdi. Hozirgi paytda bu muddat, odatda 1 yilga ham 
yetmaydi.

---

468
10
SHunday qilib, oliy ma’lumotli mutaxassislar tayyorlovchi tizim, ularda ishlab-chiqarish, 
texnika texnologiyaning uzluksiz o‘zgarib turuvchi sharoitiga zudlik bilan moslashuvchanlikni 
shakllantirishga yo‘naltirilishi zarur. Ular bilimlar harakatlanuchanligi, tanqidiy fikrlash, ijod va 
kasbiy faoliyatida epchillik kabi xususiyatlarga ega bo‘lishi lozim.
Beshinchidan, ilmiy-texnik taraqqiyot jadallashuvi sharoitida uning yuksalib boruvchi talablariga 
javob beradigan mutaxassislarni oliy maktabda tayyorlash uchun o‘qitishni jadallashtirish, 
o‘qitishda inson organizmining, uning ongini butun imkoniyatlaridan to‘la foydalanish zarur 
bo‘ladi. Ya’ni, timsolli-tomosha o‘qitishni jadallashtirish lozimdir. Bu esa, o‘qitish jarayonida 
axborotlar berishda, o‘quv materialini tizimlash va turkumlash usullari, o‘qitishni kompyuterlash, 
o‘quv televideniyasidan foydalanish va h.k.ni anglatadi. 
Oltinchidan, har bir odam tabiatan individumdir, ya’ni u faqat o‘ziga xos o‘qish va 
o‘rganishdagi zehni, qobiliyatga ega bo‘ladi. Demak, zamonaviy o‘qitish tizimining vazifasi 
o‘quvchining individual qobi liyatini hisobga olish va rivojlanishtirishdan iborat bo‘lishi kerak.
Ilmiy-texnik taraqqiyoti jadallashuvi sharoitida ishlab chiqariladigan mahsulotlar ilmtalab, 
originalligi, murakkabligi, yuqori sifati va sermahsulligi bilan ajralib turadi. Mashina va 
jihozlar unumdorligi, ular puxtaligining ko‘p marotaba oshganligi tufayli mahsulot birligiga sarf 
qilinadigan energiya ham bir necha marotaba kamayadi. Bu sharoitlar kadrlar tayyorlash tizimiga 
tegishli talablar qo‘ya boshladi.
Foydalanilgan adabiyotlar
1. Tolipova M. va boshqalar Pedagogik texnologiyala: nazariya va amaliyot -T.,2004. 5 – bet.
2. Pedagogika nazaryasi.I.Ibragimov, Sh.Abdullayeva T.2008y, 136 – bet.

---

469