Avtomobil indd

Slaneslar, bitumlar va boshqa xomashyolardan olinadigan 
yonilg‘ilar.
Yonuvchi slaneslar quruq haydalganida hosil 
bo‘ladigan smola (slanes moyi) kimyoviy mahsulotlar, yonuvchi 
gazlar va boshqalar manbayidir. Yonuvchi slaneslardan 5–50 
foiz smola olinadi. Maksimal yonish issiqligi 14600–16700 
kJ/kg. Dunyo bo‘yicha umumiy zaxirasi 450 mlrd. tonnadan 
ortiq. Slanes smolasidan olingan sintetik benzinning oktan 
soni tadqiqot usulida 82, motor usulida esa 91 ni tashkil etadi. 
Slanes smolasi asosidagi dizel yonilg‘ilarining setan soni 48–56 
oralig‘ida bo‘ladi. 
Ularning xossalari ko‘p jihatdan olingan joyning xusu-
siyatlariga va mazkur yonilg‘ilarni hosil qilishda qo‘llaniladigan 
texnologiyaga bog‘liq. 
Yonuvchi slanes zaxirasini yonilg‘i-energetik resurslarning 
umumiy miqdoridagi ulushini juda ham kamligi (atiga 1 foiz 
atrofida) ulardan istiqbolli ommaviy yonilg‘i sifatida foy-
dalanishni chegaralab qo‘yadi. 
Ko‘mirdan olinadigan yonilg‘ilar.
Maqbul energetik re-
surslarning ichida yonilg‘i ishlab chiqish uchun real ashyolardan 
biri ko‘mir hisoblanadi. Ko‘mirning yonish issiqligi neft bilan 
gazning birgalikdagi yonish issiqligidan 2,8 barobar yuqori. 
Ko‘mirni gidrogenizatsiya usulida qayta ishlab suyuq yonilg‘i 
olish XX asr ning boshidan beri ma’lum. Lekin bu texnologiya 
hozirgi paytda yaroqsiz hisoblanadi. Neftdan farqli ko‘mir 
tarkibini ko‘proq (20 foizgacha) kislorod, oltingugurt va azot, 
mineral moddalar (kul) tashkil qiladi. Ko‘mirni qayta ishlash 
jarayoni vodorod bilan to‘yintirish, azot, oltingugurt, kislorod, 
kullardan ajratish va molekular massasi odatdagi suyuq 
yonilg‘ilarniki kabi bo‘lguncha uglevodorodlarining strukturasi 
o‘zgartiriladi. Ko‘mirdan suyuq yonilg‘i olish juda murakkab 
jarayon, lekin buning ham yechimi bor. Hozirgi paytda 
ko‘mirdan 85 foizgacha suyuq yonilg‘i olish texnologiyasi 
ishlab chiqilgan. 

---

112
113
Istiqbolli yonilg‘ilarga qo‘yiladigan asosiy talablardan biri 
zaxirasining ko‘pligi, ishlab chiqarishga keng joriy qilish 
mumkinligi, transport qurilmasining iqtisodiy va texnologik 
ko‘rsatkichlariga mos kelishi va h.k. 
Benzol
– aromatik uglevodorod bo‘lib, toshko‘mirni qayta 
ishlash yo‘li bilan olinadi. Yuqori antidetonatsion sifatlarga 
ega va shu sababli benzinlarga oktan sonini oshirish uchun 
qo‘shimcha sifatida qo‘shiladi. Qaynash boshlanishi va muzlash 
haroratlari yuqori bo‘lganligi uchun sof holda kam ishlatiladi, 
chunki IYODning ishga tushishini yomonlashtirishi mumkin.