Avtomobil indd

qo‘rg‘oshinni 
chiqarib yuboruvchi
deyiladi. Bu aralashma etil suyuqligidan 
iborat, tarkibiga etillangan benzinni etillanmaganidan ajratish 
uchun qo‘shimcha bo‘yoq modda ham qo‘shiladi. 
Tetrametilqo‘rg‘oshin (TMQ) Pb(CH
3
)
4
TEQga nisbatan 
biroz afzalroqdir. Buning sababi shuki, TEQ tez parchalanadi, 
natijada hosil bo‘lgan aktiv radikallarning bir qismi unumsiz 
sarflanadi. TMQning issiqlikka chidamlilik xususiyatiga ega 
ekanligi tufayli, u maksimal peroksidlar (birikmalar) hosil 
bo‘lgan paytda parchalanib, zanjirli reaksiyani to‘xtatadi. 
TEQ va TMQdan samarali foydalanish uchun antidetonatorlar 
tarkibiga marganes birikmalari kiritiladi. 
Hozirgi kunda etillangan benzinlarni yuqori oktanli 
benzinlarga almashtirish ustida izlanishlar olib borilmoqda. 
Chet elda shunday yuqori oktanli benzinlardan trebutilmetilli 
efir (TBME) ishlatildi, u izobutenni metanol bilan ta’sir etish 
yo‘li bilan olingan. Efir 55°C da qaynaydi, uning oktan soni 
tadqiqot usuli bilan 115–135, motor usuli bilan 98–100 ga 
teng. U zaharli emas, benzinda yaxshi eriydi, suvda yomon 
eriydi. Benzinga 11 foizli TBME qo‘shilsa, etillanmagan 
ÀÈ–93 benzini olinadi va unga yana 15–20 foiz past oktanli 
komponentlar qo‘shish mumkin. Bunda dvigatelning yurgizish 
harorati 8–12°Ñ ga pasayadi va chiqarilgan gazning zaharli ligi 
pasayadi. Efirning yonish issiqligining pastligiga (35200 kJ/kg) 
qaramasdan, dvigatelning tejamkorligi pasaymaydi. 
Agarda oktan soni 100 dan yuqori bo‘lsa, bu izooktanga yana 
ma’lum miqdorda tetraetilqo‘rg‘oshin antidetonatori qo‘shib 
detonatsiyaga turg‘un ekvivalent aralashma hosil qilinganligini 
ko‘rsatadi. Masalan, benzinning oktan soni 110 ga teng bo‘lsa, 
benzinning detonatsiyaga chidamliligi izooktanga teng va 
unga qo‘shimcha (hajmi bo‘yicha) 10 foiz tetraetilqo‘rg‘oshin 
aralashtirilganligini bildiradi. 
TEQ va TMQga nisbatan samarali bo‘lgan, tarkibiga mar-
ganes birikmalari kiruvchi antidetonatorlardan ham foy-
dalanilmoqda. Bunday antidetonatorlar jumlasiga siklo-
pentadiyeniltrikarbonilmarganes C
5
H
5
Mn(CO)
3
ÖÒÌ va 
uning gamogeni metilsiklopentadiyeniltrikarbonilmarganes 
CH
3
C
5
H
4
Mn(CO)
3
ÌÖÊÌ kiradi. Ular toza benzinlarning 
detonatsion chidamliligini oshirish bilan birga, tarkibida 
TEQ bo‘lgan benzinlarning ham detonatsiyaga chidamli ligini 
oshiradi. 
2.8.