Avtomobil indd

benzinning sezgirligi
 
deyiladi. U benzinning fizik va fraksion 
tarkibiga bog‘liq. 
Detonatsiyaga chidamliligi izooktandan ham yuqori bo‘l-
gan uglevodorodlar va ba’zi organik moddalar aniqlangan. 
Chunonchi, triptanning detonatsiyaga chidamliligi 104 
birlikka, toluolniki 103 ga, etil spirti va benzolniki esa 106 ga 
teng. Detonatsiyaga chidamliligi izooktannikidan past bo‘lgan 
uglevodorodlar ham bor. Ma salan, oktanning oktan soni 20 
ga, dekanniki 53 ga teng. Demak, xususiy uglevodorodlar va 
organik moddalar dvigatelda izooktandan yaxshiroq ishlaydi, 
oktan hamda dekan esa geptandan yomonroq ishlaydi. 
2.7.
 Oktan sonini antidetonatorlar yordamida oshirish
Neftni haydash va kreking usulida olingan ko‘pchilik 
benzinlar, zamonaviy avtomobil dvigatellarining detonatsiyasiz 
ishlashini ta’minlash uchun zarur oktan soniga ega bo‘lmaydi. 
Shu tufayli yonilg‘ining detonatsiyaga qarshi chidamliligini 
oshirish uchun maxsus usullardan foydalaniladi. 
Benzinlarning oktan sonini yonilg‘ining kimyoviy tarki-
bini o‘zgartirib yoki yonilg‘iga maxsus qo‘shilmalar – 
antidetonatorlar qo‘shish bilan oshirilmoqda. 
Antidetonatorlar
 
benzinning detonatsiyaga chidamliligini oshirish uchun unga 
qo‘shiladigan moddalardir. 
Antidetonator sifatida tetraetilqo‘rg‘oshin (TEO) Pb (Ñ
2
Í
5
)
4 
keng ishlatiladi, u quyuq, rangsiz juda zaharli suyuqlik bo‘lib, 
zichligi 1,659 g/sm
3
, suvda erimaydi, neft mahsulotlarida 
yaxshi eriydi. 
TEQning antidetonatorli mexanizmi ta’siri quyidagicha 
namo yon bo‘ladi: qo‘rg‘oshin oksidning PbO
2
hosil bo‘layotgan 
uglevo dorodlarning gidroperoksidlari bilan ta’sir etishi natijasida 
gid ro peroksidlar parchalanadi va oksidlanishning zanjirli 

---

52
53
reaksiyasi uzi ladi. TEQning kamchiliklaridan biri shuki, uning 
yonish kamera sidan to‘la chiqarib tashlashning qiyinligidadir, 
uni qoldiqlari yo nish kamerasi devorlarida, porshen tagida, 
chiqaruvchi klapanlarda, svechalar elektrodlarida qurum 
shaklida qolib ketadi va dvigatel ishini yomonlashtiradi, ishlash 
imkoniyatini kamaytiradi. Buni kamaytirish maqsadida TEQga 
bromli va xlorli birikmalar qo‘shiladi, ular