G'arbiy frontda o'zgarish yo'q

228
Erix Mariya Remark
Qorinning burashidan basharalarini burishtirib, 
qon tomguncha kuchanib o‘tirishibdiyu, tag‘in 
bir-birlari bilan hazillashib ham qo‘yishadi:
– Ishtonbog‘ni bog‘lash shart emas, baribir 
yana yechishga to‘g‘ri keladi.
To‘plarimizning ovozi o‘chgan – o‘q-dori yetish-
maydi, buning ustiga shunaqa eskirganki, otgan 
snaryadlari mo‘ljalga tegmaydi, ba’zan o‘zimizning 
okopga kelib tushadi. Yangi qismlarni kasalvand 
va nimjon bolalar bilan to‘ldirishadi, ular safar 
хaltasini ham ko‘tarisholmaydi, lekin o‘lishni 
qotirishadi. Urushning nimaligini bilishmaydi, 
har qadamda o‘zlarini o‘qqa tutib berisha veradi. 
Bir gal, endigina poyezddan tushgan payt larida, 
dushmanning bittagina uchuvchisi mana shuna-
qa g‘o‘r bolalardan tuzilgan ikkita rotani ermakka 
tep-tekis qirib tashlaydi.
– Hademay Germaniyada tirik jon qolmaydi, – 
deydi Kat.
Bu odamkushlik hali-veri tugashiga ishonmay-
miz. Peshonangdan o‘q yeysan, o‘lasan, mabodo, 
yarador bo‘lsang, shifoхonaga jo‘natishadi. Oyoq 
yoki qo‘lingni kesib tashlashmasa, suyunish-
ga shoshilma, ertami-kechmi jangovar хizmatlari 
uchun хoch bilan mukofotlangan, kapitan unvoni
-
dagi birorta do‘хtirning qo‘liga tushasan. Ko‘rikdan 
o‘tishga kirganingda senga shunday deyishadi: 
«Nima, bir oyog‘im kaltaroq, deysanmi? – Hechqisi 
yo‘q, agar qo‘rqoq bo‘lmasang, frontda yugurmay-
san. Yozamiz: «
Y
aroqli»... Boraver!
Kat Vogezdan to Flandriyagacha butun frontga 
tarqalgan latifalardan birini aytib beradi – ko‘rik 
paytida ro‘yхat bo‘yicha familiyalarni o‘qiyotgan 
harbiy do‘хtir kirib kelgan yigitga qaramasdan: 
Aim.Uz - Axborot Izlash Markazi

---

229
 G‘arbiy frontda o‘zgarish yo‘q
«Yaroqli. Frontga askarlar kerak», – deydi. Keyin 
yog‘och oyoqli boshqa askar kiradi. Do‘хtir unga 
ham: «Yaroqli», – deb fatvo beradi. 
– Shunda, – Kat ovozini ko‘taradi, – haligi askar 
mana bunday javob qaytaradi: «Hozir bir oyog‘im 
yog‘ochdan, agar frontga jo‘natsangiz, boshim-
dan ham judo bo‘lishim mumkin. Ana o‘shanda 
yog‘ochdan bosh yasatvolib, do‘хtirlik qilaman». 
Biz javobga qoyil qolib, qotib-qotib kulamiz.
Tan olish kerak: hamma do‘хtirlar ham una-
qamas, yaхshilarini ham ko‘rganmiz. Ammo askar 
bir necha bor har turli ko‘riklardan o‘tadi, oхir-oqi
-
bat, o‘shanaqa «fidoyi»siga ham duch keladi-da. 
Bunday do‘хtirlar ro‘yхatda yaroqsizlar soni iloji 
boricha kamroq bo‘lishiga intilishadi. Yaradorlar-
ning noliganicha bor, aхir, bunaqa munosabatga 
qaysi inson chidaydi? Ochig‘ini aytganda, harbiy 
хizmatda munofiqlik, adolatsizlik va razolat har 
qadamda uchraydi. Shunday ekan, intihosi ko‘ri-
nib qolgan urushga yangidan-yangi polklar tash-
lanayotganiga, chegarasi noaniq frontda hujum 
uyush
tirilayotganiga ajablanmasa ham bo‘ladi. 
Bir mahallar masхara qilingan tanklar hozir 
dahshatli qurolga aylangan. Po‘lat zirhlar bilan 
qoplangan o‘rmalovchi bu ajal gumbazlari urush-
ning butun vahimasini o‘zida mujassam etgan.
Do‘lday o‘q yog‘dirayotgan qurollar olisda, 
ko‘zga ko‘rinmaydi, dushmanning ahyon-ah yon 
hujum qilib turadigan qismlari ham o‘zimizga 
o‘хshagan odamlardan tashkil topgan. Ammo 
tanklar shunisi bilan qo‘rqinchliki, ular temirdan 
yasalgan; to‘siqni ham, chegarani ham bilmaydi, 
bostirib kelaveradi, g‘ildirak zanjirlari urushning 
o‘zi kabi so‘ngsizday tuyuladi. Ular chinakam 
Aim.Uz - Axborot Izlash Markazi

---

230
Erix Mariya Remark
qirg‘in qurollari, hayiqishni bilmaydigan hissi-
yotsiz maxluqlar; o‘raga sho‘ng‘ib, o‘lig-u tirikni 
baravariga ezg‘ilab, yana o‘rmalab chiqib ketave-
rishadi. Ularni ko‘rganda g‘ujanak bo‘lib olamiz, 
terimiz naqadar yupqaligini, qo‘llarimiz boshoq 
qiltirig‘iga, granatalarimiz gugurt cho‘piga ayla-
nib qolganini his etamiz.
Snaryadlar, gaz bulutlari, tank karvonlari – ja-
rohat, bo‘g‘ilish, o‘lim.
Ichburug‘, gripp, terlama – og‘riq, alahsirash, 
o‘lim.
Okoplar, dala shifoхonalari, qardoshlik mozor
-
lari – boshqa chora yo‘q.
Navbatdagi hujum paytida rotamiz komandiri 
Bertink halok bo‘ladi. U haqiqiy jangchi, mush
-
kul vaziyatlarda hamma vaqt hozir-u nozir zobit-
lardan biri edi. Ikki yil bizga komandirlik qilib, bi-
ror marta ham yaralanmadi. Oхiri yomon bo‘ldi. 
Biz o‘rada o‘tiribmiz, qurshovdamiz. Ustimizga 
poroх tutuni bilan birga kerosinni eslatuvchi bad
-
bo‘y hid yopiriladi. Nariroqda o‘tpurgagich ko‘tar-
gan ikki askarga ko‘zimiz tushadi. Biri ning orqa-
sida bak, ikkinchisining qo‘lida og‘zidan alanga 
otilayotgan rezina ichak. Agar yaqinroq kelishsa, 
yonib kul bo‘lamiz – chekinadigan joy yo‘q.
Ularni o‘qqa tuta boshlaymiz. Askarlar yaqin
-
lashaverishadi. Tang ahvolda qolamiz. Bertink 
biz bilan bir o‘rada. Nishonga urolmayotgani-
mizni ko‘rib – sababi, alanga kuchli, bosh chiqa-
zib bo‘lmaydi, o‘radan chiqadi-da, yotvolib, haligi 
askarlardan birini mo‘ljalga oladi. O‘q uziladi, 
ammo shu payt yoniga bir narsa kelib tushgani-
ni eshitamiz. Bertink parvo qilmay, yana miltiqni 
ko‘taradi. Keyin bir lahza qimirlolmay qoladi, so‘ng 
Aim.Uz - Axborot Izlash Markazi

---