Darsning mavzusi

DARSNING MAVZUSI

BOSH GAPNI TO‘LIQ IZOHLAYDIGAN ERGASH GAPLAR.

Mashgʻulot rejasi:

• Payt ergash gap
• O‘rin ergash gap
• Sabab ergash gap
• Maqsad ergash gap
• Shart ergash gap
• To‘siqsiz ergash gap
• Miqdor-daraja ergash gap
• O‘xshatish ergash gap
• Natija ergash gap

Payt ergash gap

Qachon shu on

Qachonki -sa, o`sha payt

Qay vaqt shu payt

-sa,

Payt ergash gap bosh gapga –sa shart mayli shakli, qachon – shu payt (shu vaqt) nisbiy so`zlari yordamida bog`lanadi. M., Dutor chalib o`tirsam, tori uzilib ketdi. Qachon savol bersangiz, shu payt javob beradi.
O`rin ergash gap
O`rin ergash gap bosh gapga qayerga, qayerda, qayerdan – u yerga, shu yerda, o`sha joydan kabi nisbiy so`zlar yordamida bog`lanadi. M., Qayerda ahillik bo`lsa, shu yerda ish unumi ortadi.

O`rin ergash gap

Qayerda -sa, shu yerda

o`sha joyda

Sabab ergash gap

Sabab ergash gap bosh gapga chunki, negaki sabab bog`lovchilari, shuning uchun, shu sababli, shu bois, shu tufayli ko`makchili qurilmalar yordamida bog`lanadi va ergash gap bosh gapdan oldin keladi. M., Havo sovib ketdi, shuning uchun qalin kiyimlarni kiyishga majbur bo`ldik.

Sabab ergash gap

, chunki

negaki

, shuning uchun

shu sababli

shu bois

shu tufayli

- di + deb

Maqsad ergash gap

Maqsad ergash gap bosh gapga toki maqsad bog`lovchisi, -sin maqsad mayli shaklidan so`ng deb so`zini, -adi kelasi zamon fe`lidan so`ng deb so`zini keltirish orqali bog`lanadi. Bunda avval ergash gap, keyin bosh gap keladi. M., Hovli ozoda bo`lsin deb, supurish-sidirish ishlari olib borildi. O`rtoqlarim keladi deb, ko`chaga chiqdi.

Maqsad ergash gap

, toki

-sin deb,

-adi deb,

Shart ergash gap

Shart ergash gap bosh gapga -sa shart mayli shakli, agar, agarda, gar, mabodo shart bog`lovchilari yordamida bog`lanadi. Bunda avval ergash gap, keyin bosh gap joylashadi. M., Agar choynak sinsa, baloga qolasan. Mabodo o`tmishdan gap ochilsa, Shavkat o`zini qo`yarga joy topolmay qolardi.

Shart ergash gap

Agar

Agarda

Gar -sa,

Basharti

Mabodo

X

Miqdor-daraja ergash gap

Miqdor-daraja ergash gap bosh gapga qancha – shuncha, qanchalik – shunchalik nisbiy so`zlari, -ki yuklamasi yordamida bog`lanadi.

• Soy qanchalik tez oqsa, u shunchalik sayoz bo`ladi.

Qancha shuncha

Qanchalik -sa, shunchalik

Qay darajada shu darajada

O`xshatish ergash gapli qo`shma gap

Bosh gapdagi mazmunni o`xshatish yo`li bilan izohlagan ergash gap o`xshatish ergash gap deyiladi. O`xshatish ergash gap bosh gap bilan birgalikda o`xshatish ergash gapli qo`shma gapni tashkil etadi.

O`xshatish ergash gap bosh gapga go`yo, go`yoki, xuddi yuklama-bog`lovchilari yordamida bog`lanadi.

go`yo

, go`yoki

xuddi

To`siqsiz ergash gapli qo`shma gap

Bosh gapdan anglashilgan mazmunga zid bo`lsa ham, bu mazmunning yuzaga chiqishiga to`siq bo`la olmaydigan ergash gap to`siqsiz ergash gap deyiladi.

- sa ham,

-sa-da,

Natija ergash gapli qo`shma gap

Bosh gapda ifodalangan mazmunning natijasini bildirgan ergash gap natija ergash gap deyiladi. Natija ergash gap bosh gapga bosh gap kesimi tarkibida qo`llanuvchi -ki yuklamasi yordamida bog`lanadi. Natija ma`nosini kuchaytirish uchun ayrim hollarda ergash gap boshida natijada, oqibatda so`zlarini ishlatish mumkin. M., Yomg`ir shunday yog`diki, natijada eski devorlar nuray boshladi.

Natija ergash gapli qo`shma gap

Shunday natijada

Shunchalik -ki, oqibatda

Darsni mustahkamlash

Kim -sa,

Ega, aniqlovchi, to`ldiruvchi ergash gapli qo`shma gaplar hosil qiling.

Darsimiz tamom. E’tiboringiz uchun rahmat