Ғалла уюмини муҳрлаш тўғрисида ҳам ҳужжатлар мав­ жуд. Жумладан, 20-ҳужжатда Убайдуллохоннинг 1702

қозилар, 
ҳарбийларнинг ишларини кўрувчи 
қози аскар
(ёки сипоҳийлар қозиси), 
нақиб 
- уруш ҳаракатлари дав­
ридаги катта қози, шунингдек, кейинчалик вужудга келган 
апелляция (шикоят) поғонаси қозиларининг кенгашлари -
“Ҳайъат ул-фукаҳо” 
(“Фақих^пар хайъати”), ди н и й и ш ­
лар, 
уламоларнинг 
ишлари 
юзасидан 
“Маҳкамаи
1 Ў зб ек и с т о н н и н г я н ги т ари хи . Б и р и н ч и китоб. Т у р к и сто н Ч о р муе 
т ам л ак а ч и л и ги даври д а. 213-бет.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

шаръия” 
( “Диний ишлар маҳкамаси” ) каби судлар тур­
ган. Д ини й масалаларда вужудга келадиган ишлар юзаси­
дан олий ҳакам 
шайхулислом 
ҳисобланган.
Булардан ташқари, шу даврда хонликда тартиб-инти- 
зомга масъул бўлган мансабдор -
эшон раис, қўшин бош­
лиги, ясовулбоши, 
миршаб - полиция бошлиғи бўлган. 
Хива хонлигига тобе бўлган кўчманчи ақоли: туркманлар, 
қорақалпоқ ва қозоқларда кўпгина ҳолларда фуқаролик 
ва ж иноят ишлари одат хуқуқлари асосида уларнинг 
бош лиқлари -
бийлар (суди) 
кенгашларида кўриб, ҳал 
этилган.
1873 йилдаги шартномага кўра, Хива хонлиги доира­
сидаги рус фуқароларининг жиноий ишлари ёки улар­
нинг ўзаро низолари, хиваликларнинг уларга бўлган даъ- 
волари рус судларига тааллуқлилиги мустаҳкамланган. 
Хива хонлиги бу даврда ҳам маъмурий-доиравий тузили­
ши жиҳатидан 20 беклик, 2 ноибликка бўлинган бўлиб, 
бекликлар бошида ҳокимлар, ноиблар, ноибликлар бо­
шида ноиблар турган, улар ҳам хон томонидан тайинла­
ниш и ёки озод қилиниш и мумкин эди. Бу ерда пойтахт -
Хива 
шахри 
алоҳида 
округ 
(вилоят 
ҳуқуқида) 
ҳисобланиб, 
у 
хон 
томонидан 
бош қарилган.1 
Суд 
жараёни, гарчи жиноят ва фуқаролик иш ларини алоҳида- 
алоҳида тартибда кўриш нинг қоидалари (бир-биридан 
ажратилган) бўлмаса-да, у расмий (ёзма) характерга эга 
эди. 
Бизгача 
кўплаб 
суд-нотариал 
ҳужжатлар 
етиб 
келганлиги бунга мисол бўла олади. Ж умладан, яқинда 
япон олимлари билан ҳамкорликда нашр этилган “Хива 
суд хужжатлари каталоги” бунга ёрқин далилдир. Суд 
тортишувли мазмунда, мажлислари очиқ, оғзаки тартибда 
олиб борилиб, қарор дарҳол қабул қилинган.
Ҳуқуқ тизими тўғрисида айтиш лозимки, фақат Тур­
кистон генерал-губернаторлиги доирасидагина эмас, бал­
ки Бухоро амирлиги ва Хива хонликларида ҳам маҳаллий 
халқ учун хуқуқнинг асосий манбаи ш ариат ҳуқуқи, шу­
нингдек, одат ҳуқуқлари бўлиб қолаверди. Аммо шуни