Ғалла уюмини муҳрлаш тўғрисида ҳам ҳужжатлар мав­ жуд. Жумладан, 20-ҳужжатда Убайдуллохоннинг 1702

беватан 
- давлат ерларининг ижарачилари; б) 
коранда -
хусусий ерларнинг ижарачилари; в) 
вақфдор 
- вақф ерла­
ри нинг ижарачилари.
Давлат тузуми хусусида айтиш мумкинки, гарчи Хива 
хонлиги устидан Россия империясининг ҳомийлиги ўрна- 
тилган бўлса-да, бу ердаги олий ҳокимият хонга тааллуқ-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ли бўлиб қолаверди. Аммо Хива хонининг ташқи сиёсати 
тўлалигича ва ички сиёсати қисман чегаралаб кўйилди. 
Россия протекторати остидаги Хива хонлигининг ҳуку- 
қий ҳолати унинг атрофини рус қўш инлари эгаллаган 
пайтда, яъни 1873 йил 12 августда Хива хони билан Рос­
сия ҳукумати орасида тузилган шартнома билан белги- 
ланди. Хон ўзини Бутун Россия императорининг “ Итоат- 
кор хизм аткори” деб тан олди. Унинг кўшни мамлакат­
лар билан дипломатик алоқалари тугатилди. Ш артнома 
хоннинг 
ташқи 
алоқалар 
хукуқини 
йўқ 
қилиб, 
давлатнинг халқаро-ҳуқуқий ҳолатини ўзгартирди ва уни 
Россия олдида вассал давлатга айлантирди. Шу билан 
хон 
мамлакатнинг 
ички 
бошқарувида 
\ам
мустақилликдан 
маҳрум 
бўлди: 
мамлакатнинг барча 
маъмурий ва ҳарбий мансабдор шахсларини тайинлаш да 
Туркистон генерал-губернаторининг розилигини олиши 
лозим эди. 1873 йилдаги шартномага мувофиқ, хон 
ҳукумати 
ф аолиятини 
назорат 
қилиш 
ва у 
билан 
Туркистон генерал-губернаторининг алоқаларини йўлга 
қўйиш учун етги аъзодан иборат таркибда кенгаш 
(девон) 
тузилиб, 
улардан 
тўрт 
киши 
подшо 
маъмуриятининг вакиллари эди. Кенгаш раиси хон бўл- 
са-да, унинг қарорлари Туркистон ўлкасининг генерал- 
губернатори томонидан тасдик^анарди. Амударё бўлими 
тузилгач эса, шу бўлимнинг бошлиғи амалда Россия ҳу- 
куматининг Хива хонлигидаги дипломатик вакилига ай ­
л а н и б ,1 кенгаш тугатилди. Губернатор ваколатига эга 
бўлган Амударё бўлими бошлиғи хон ва унинг хукумати 
фаолияти устидан назорат қилиб турарди. Ушбу ўринда 
таъкидлаш лозимки, Хива хони Муҳаммад Раҳимхон II 
(1865-1910), Бухоро амиридан фарқли ўлароқ, мустакил­
ликка интилган. Зукко давлат арбоби ва маърифатпарвар 
инсон бўлган, халқ ўртасида Феруз шоир сифатида шуҳ- 
рат қозонган хон Афғонистон амири, Туркия ва Англия 
вакилларини яш ирин қабул қилгани ҳамда қандайдир 
музокаралар олиб боргани ҳақида Туркистон генерал- 
губернатори маҳкамасининг махсус бўлими, округ штаби