Ғалла уюмини муҳрлаш тўғрисида ҳам ҳужжатлар мав­ жуд. Жумладан, 20-ҳужжатда Убайдуллохоннинг 1702

Хива хонлиги
Россия билан 1873 йилда тузилган тинчлик ш артнома­
сига кўра, Хива хонлиги XIX асрнинг иккинчи ярми ва 
XX аср бош ларида Россия давлати ҳомийлиги (протекто- 
рати) остидаги давлатга айланди. Унинг таркибига ҳозир- 
ги Узбекистон Республикасининг Хоразм вилояти ва Қо- 
рақалпоғистон Республикаси, Туркм анистоннинг Тошҳо- 
вуз вилоятлари кирди. Амударёнинг ўнг қирғоғидаги ер-
* 
Бу даврда Бухоро ва Хива давлат ларида ҳ уқ у қ н и н г т армоқлари бу­
йича ривож ланиш и, у н и н г асосий белгш ари ҳа қи д а бат афсил қаранг:
М а­
териалы к и сто р и и государства и права У зб еки стан а Т ., “ Ф а н ” , 1958.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ларда эса, маркази ҳозирги Тўрткўл (П етро-Александ- 
ровск) бўлган Амударё бўлими тузилиб (1873-1918), Тур­
кистон генерал-губернатори Хива хонини шу бўлим бош- 
лиғи орқали назорат қилиб турарди.
Рус сармояси саноат, савдо ва қиш лоқ хўжалигига ки ­
риб келиш и натижасида асосан, хом ашёга дастлабки 
иш лов берувчи корхоналар, пахта тозалаш, ёғ, тери- 
кўнчилик заводлари, темир йўллар курила бошлади. 
И қтисоди, айниқса, пахта етиш тириш рус саноати ва 
бозори эҳтиёжларига мослашиш йўлидан борган Хива 
хонлиги бутун Урта Осиё сингари подшо Россиясининг 
асосий хом ашё базасига айлана борди.
Ушбу даврда ҳам Хива хонлигида ер мулки эгалиги­
нинг асосан уч тури: мулк - хусусий ер эгалиги; подшо- 
лик ёки амлок - давлат ерлари; вақф ерлари, яъни руҳо- 
нийлар ва диний муассасаларга тегишли ерлар. Хон ўзи- 
нинг сиёсий таянчлари доирасини кенгайтириш м акса­
дида кўплаб давлат ерларини махсус ёрлиқ билан хизмат 
эвазига ҳадя қилиб бера бошлади. Бундай ерлар солиқ- 
лардан озод бўлиб, 
ёрлиқлик мулки 
деб аталади.
Барча солиқ тўловчи аҳоли ерларининг микдорига ка­
раб, уч даражага бўлинган: 1) аъло - олий даража - 10 та­
ноб ва ундан ортиқ ерга эгалик қилувчилар, булар 3 тил­
ла со л и қ тўлаганлар; 2) ўрта (авсет) - 5 танобдан 10 та­
нобгача ери бўлиб, 2 тилла соли қ тўловчилар; 3) куйи - 1 
танобдан 5 танобгача ери бўлиб, 1 тилла соли қ тўлов- 
чилар. Умуман олганда, хонликда доимий ва муваққат 
кўриниш даги 25 дан ортиқ солиқлар ва йиғимлар амалда 
бўлган. Ўзларининг ер мулкларига эга деҳқонлар давлатга 
ер солиғи тўлаганлар. Ерли ва ерсиз деҳқонлар асосий 
кўпчиликни ташкил қилиб, ерсизлари ижарачилар ҳисоб- 
ланган. Ижарачи деҳқонлар фойдаланиб туришга олган 
ерлар кимга тегишлилигига қараб, уч турга бўлинган: а)