Ғалла уюмини муҳрлаш тўғрисида ҳам ҳужжатлар мав­ жуд. Жумладан, 20-ҳужжатда Убайдуллохоннинг 1702

Бухоро амирлиги
Подшо Россияси билан 1868 йилда тузилган сулҳ шарт­
номаси амалда Бухоро устидан Россиянинг ҳомийлиги 
(протекторати)ни 
ўрнатиб, 
уни 
мустамлака 
давлатга 
айлантирди. Бухоро амирлигига Зарафшон, Қашқадарё, 
Сурхондарё воҳаларининг ерлари, тоғли Кулоб вилояти, 
Дарвоз, Қоратегин ва Балжувон вилоятлари, Амударёнинг 
ўнг соҳили бўйларидаги ерлар, Термиз ва Карки каби 
шаҳарлар кирган эди. Ш унга қарамасдан, Бухоро ам ир-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

лигини қаттиқ марказлашган давлат деб бўлмасди, чунки 
жойларда ярим мустақил бекликлар мавжуд эди. Ф ақат 
Россиянинг ҳомийлиги ўрнатилгандан кейингина Шаҳ- 
рисабз, Китоб, Кўлоб, Ҳисор, Қоратегин, Дарвоз каби 
бекликлар узил-кесил Бухоро амирлигига кушиб олинди. 
Бу даврда Бухорода ер эгалигининг учта асосий шакли: 
хусусий эгаликдаги ерлар - мулк; диний муассасалар, жа- 
моаларга тегишли ерлар - вақф \ам да давлат ерлари -
амлок мавжуд эди. Хусусий эгаликдаги ерлар икки турга: 
азалдан ер эгалари бўлган аҳолига тааллук^и бўлиб, ш а­
риатга кўра хирож солиғи тўланадиган ерлар; Бухоро дав­
латида юқори давлат мансабларини эгаллаб, барча солиқ 
ва мажбуриятлардан озод қилинган мулки ҳур - холис 
ерлари. Бухоро амирининг ўзи ҳам жуда катта ер эгаси 
ҳисобланиб, Зарафшон во\асида кўплаб ерлар унга те­
гишли бўлган.
Вақф ер мулклари асосан, ерсиз ва кам ерли деҳқон- 
лар томонидан 
ҳиссабай ижара 
асосида ишлаб ф ойдала­
нилган. Бухоро хонлигида ер эгалигининг асосий шакли 
амлок ерлари бўлиб, у давлат мулки ҳисобланган. Деҳ- 
қонлар шу ерларга меросий эгалик қилиб, давлатга 
хирож солиғини тўлаганлар.
М амлакат аҳолиси бу даврда ижтимоий таркибига ку­
ра, ўтроқ ер эгалари - деҳқонлардан, кўчманчи ва ярим 
кўчманчи 
чорвадорлардан, 
шаҳарлик 
косиб 
ва 
хунармандлардан, 
булардан 
ташқари, 
зобитлар 
ва 
сипоҳийлар, 
уламолар 
ҳамда 
тижоратчилар 
(савдогарлар)дан иборат бўлиб қолди. Ш унингдек, ҳали 
бу даврда қарз бадалига қулчилик ҳам мавжуд бўлган.
Россиянинг ҳомийлиги ўрнатилган Бухорода аста-се- 
кинлик билан саноат корхоналари, асосан, пахта хом 
ашёсига дастлабки ишлов берувчи корхоналар ривожлана 
бошлайди. XIX асрнинг иккинчи ярмида \ам амирлик 
давлат тузуми Россия ҳомийлиги остидаги якка ҳоким- 
ликка асосланган давлат тарзида қолаверди. 
Россия 
им периясининг Бухородаги вакили Россиянинг сиёсий 
агентлиги (1885-1917) ҳисобланиб, у амир ҳукуматининг 
ф аолияти устидан назоратни амалга ош ирарди, унинг 
топш ириклари сўзсиз бажарилар эди.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Россиянинг Бухоро амирлиги, шунингдек, Хива хон­
лигига нисбатан тутган сиёсати унинг Англия билан тузган 
битимининг талабларига асосланган эди. Бунга кўра, 
Англия Афгонистон устидан ҳомийлик - протекторат ўр- 
натиши, Россия эса Бухоро ва Хива давлатларини сақлаб 
қолган ҳолда, улар устидан ҳомийлик ўрнатиб,