Tosh kent davlat a g r ar universiteti ozbekjlston r espublik asi fanlar akadem iyasi z o o L o g iy a in st it u t I

Dioktojimoz,
Dioktofimoz - karpsimon baliqlarning gelmintozi bo‘lib, uni 
Dioctophymidae oilasiga mansub 
Dioctophyma renale
nematodasi 
chaqiradi. Voyaga yetgan nematoda definitiv xo‘jayinning (etxo‘r 
hayvonlar) buyragida, siydik pufagida, siydik chiqaruvchi kanal- 
larda, qorin va ko‘krak bo‘shliqlarida, ba’zan yurakda joylashadi. 
Nematodalar ayrim vaqtlarda odamlar, cho‘chqalar, otlar va yirik
185

---

shoxli hayvonlarda parazitlik qilishi mumkin. Hamma joyda keng 
tarqalgan (Safarova va b., 2014).
Qo‘zg‘atuvchisi. 
Nematoda ochiq qizil rangda. Erkagining 
uzunligi 14-40 sm bo"lib., qung‘iroqsimon muskulli bursa va bitta 
spikulaga ega. Urg‘ochisining uzunligi 20-100 sm. Tuxumi boch- 
kasimon, o‘lchami 0.077-0.083x0.045-0.047 mm, och jigarrangda, 
qutbida qopqoqchaga ega (28-rasm).
28-rasm. 
Dioctophyma renale.
1 - jinsiy voyaga yetgan shakii; 2 - tuxumi (Internet ma’lumoti).
Qo‘zg ‘atiivchisimng 
rivojlanishi. 
Rivojlanishida 
oraliq 
(oligoxet chuvalchanglar) va rezervuar (baliqlar, qurbaqalar, 
zararlangan oligoxetlar orqali) xo‘jayinlar ishtirok etadi. Asosiy 
xo‘jayin organizmidagi jinsiy voyaga yetgan urgochi nematodalar 
tuxum ajratadi, ular siydik bilan tashqi muhitga chiqadi. Suvga 
tushgan tuxum far 25-30 kunda rivojlanib, ichida lichinka 
shakllanadi va ularning uzunligi 0.28-0.31 mm ga yetadi. Yetilgan 
tuxumlarini 
Branchiobdella
yoki 
Lumbriculus
avlodlariga mansub 
oligoxetlar yutib yuboradi. Ularning ichagida tuxumdan lichinka 
chiqadi, qon tomirlariga o ‘tib oladi va uchinchi bosqichli invazion 
lichinkagacha shakllanadi. 3-bosqichli lichinkalaming o‘lchami 
6.905 - 8.018 mm bo‘ladi. Asosiy xo'jayinlar (it, bo‘ri, shoqol va 
boshqalar) tanasida invazion lichinkasi mavjud oiigoxetlarni yutib
186

---

yuborishi orqali kasallikni o ‘ziga yuqtiradi. Zararlangan oligoxetlar 
kaфsiшon baliqlar organizmiga ham tushib qolishi mumkin. Baliq­
lar bu yerda rezervuar xo‘jayin vazifasini bajaradi va ular organiz­
mida dioktofim lichinkalari rivojlanmaydi, faqatgina hayotchan- 
ligini ma’lum muddatda saqlab turadi. Bunday baliqlami yegan 
asosiy xo‘jayinlar kasallikni o ‘ziga yuqtiradi. Asosiy xo‘jayin orga­
nizmida dioktofim lichinkalari qon tomirlari orqali migratsiya qilib, 
buyrakkacha yetib boradi. Asosiy xo‘javin organizmida nematodalar 
o‘z hayotchanligini 3-5 yilgacha saqlab qoladi (29-rasm).
29-rasm.