Tosh kent davlat a g r ar universiteti ozbekjlston r espublik asi fanlar akadem iyasi z o o L o g iy a in st it u t I

Mualiifiar:
F.E. Safarova, I).A. Azimov, FJ>. Akramova,
E.B. Shakarboyev, B.A. Qahramonov
OszR FA akademigi, biologiya fanlari doktori, professor 
D.A. Azimovning tahriri ostida.
Taqrizchilar;
X.S.Eshova 
- biologiya fanlari doktori, dotsent (M.Ulug‘bek nomidagi 
O'zbekiston milliy universiteti);
U.T.Mirzayev 
- biologiya fanlari nomzodi, katta ilmiy xodim ( 0 ‘zR FA 
Zoologiya instituti).
ISBN 978-9943-6726-2-8
© «йнновацион ривожланиш нашриёт-матбаа уйи», 2020.

---

SO ‘Z BOSHI
Mamlakatimiz mustaqillikka erishgach, qishloq xo'jaligming 
barcha sohalarida, xususan baliqchilik sohasida ham keng ko‘lam- 
dagi islohotlar araalga oshirildi. Mazkur y o ‘naiishda amalga oshiril- 
gan dasturiy chora-tadbirlar asosida muayyan natijalarga, jumladan, 
respublikamizda ovlanadigan baliqlami ko‘paytirish, yangi turlarini 
introduksiya qilish va kasalliklarining oldini olish borasida muayyan 
yutuqlarga erishildi. Shular bilan bir qatorda, baliqlar kasalliklarini 
aniqlash va ularga qarshi kurashish bo‘yicha tadqiqot ishlariga 
yetarlicha e ’tibor qaratilmagan. Ushbu holatlardan kelib chiqqan 
holda baJiqlardagi kasalliklami aniqlash, baliqchilik xo‘jaliklarida 
parazit populatsiyalari miqdorini boshqarish va ularga qarshi kurash 
choralarini ishlab chiqishga qaratilgan ilmiy tadqiqot ishlarini 
tashkil etish muhira ahamiyatga ega.
O ‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 1-maydagi 
PQ-2939-sonli “Baliqchilik tarmog‘mi boshqarish tizimini takomil- 
lashtirish chora-tadbirlari to ‘g ‘risida”gi Qarori, 2018-yil 6 apreldagi 
PQ-3657-sonli “Baliqchilik tarmog‘ini jadal rivojlantirishga doir 
qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi Qarori va 2018-yil 6 no- 
yabrdagi PQ-4005-sonli “Baliqchilik sohasini yanada rivojlan­
tirishga doir qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g ‘risida”gi Qarori hamda 
mazkur faoliyatga tegishli boshqa m e’yoriy-huquqiy hujjatlarda 
belgilangan vazifalami amalga oshirishda ham ushbu o ‘quv q o ilan - 
ma muayyan darajada xizmat qiladi.
Baliqlar kasalliklari haqidagi fan - ixtiopatologiya (yunon tilida 
«
ixtis
» - baliq, 
«patos» -
kasallik va «
logos»
- ta’limot so‘zlaridan 
olingan) XIX oxiri va XX asming boshlarida vujudga kelgan fan 
hisoblanadi. Ixtiopatologiyaning mustaqil fan sifatida ajralib 
chiqishi bevosita suv muhitinmg o ‘ziga xos xususiyatlari va ushbu 
muhitda yashovchi suv organizmlarining tashqi va ichki tuzilishi 
hamda ularning hayotiy funksiyalarini batafsil o ‘rganish talabini

---

yuzaga keltirgan. Baliq kasallikiarining (epizootiya) tarqalishi va 
sabablari, ularni keltirib chiqaruvchilar xususiyatlari ham bevosita 
quruqlikda yashovchi hayvonlar epizootiyalari tarqalishi va sabab- 
laridan keskin farqlanadi. Baliqlarning kushandalari va kasalliklari 
sanoat miqyosida ovlanuvchi baliqlarning son dinamikasidagi 
o ‘zgarishlarga keskin darajada ta’sir ko‘rsatib, shu sababli, ushbu 
holatlarni sinchiklab o ‘rganish amaliy ahamiyatga ega hisoblanadi. 
Ixtiopatologiya ko‘pgina holatlarda kasalliklarga qarshi ularning 
oldini olish, ya’ni profilaktika chora-tadbirlarini amalga oshirish 
nuqtayi nazaridan ahamiyatga ega hisoblanib, bunda albatta baliq­
larning hayotiga bevosita va bilvosita ta’sir ko‘rsatuvchi omillar 
haqida batafsil m a’lumotlarga ega bo‘lish talab qilinadi.
Ushbu o ‘quv qo‘llanma 0 ‘zbekiston Respublikasi Fanlar aka- 
demiyasi Zoologiya instituti Umumiy parazitologiya laboratoriyasi 
hamda Toshkent davlat agrar universiteti Baliqchilik kafedrasida 
baliqlar kasalliklari bo'yicha olib borilgan ilmiy tadqiqotlar nati- 
jalari va m a’lum adabiyot m a’lumotlarini umumlashtirgan holda 
tayyorlangan.
0 ‘quv qoilanm ani takomillashtirish bo‘yicha bildirilgan barcha 
fikr va mulohazalarni mualliflar jamoasi minnatdorlik bilan qabui 
qiladilar.
Umuman, o ‘zbek tilida yozilgan ushbu qo‘llanma o ‘quvchilarni 
baliqlar kasalliklari bo‘yicha m a’lum darajadagi bilimlarga ega 
bo‘lishini ta’minlashda yordam beradi deb umid qilamiz.
4

---

KIR1SH
Umurtqali hayvonlar ichida baliqlar alohida ahamiyatga ega 
bo‘lib, bugungi kunda respublikamiz suv havzalarida baliqlaming 
84 ta turi qayd etilgan. 0 ‘zbekiston suv havzalarida karpsimon ba­
liqlar keng tarqalgan va 45 dan ortiq 
tur
va kenja turlardan tashkil 
topgan (Mirabdullayev va boshqalar, 2001; Shernazarov va bosh- 
qalar, 2006).
Aholining oqsil moddalari va vitaminlarga b o ig an talabini qon- 
dirishda baliq mahsulotlari muhim ahamiyatga ega. Shuning uchun 
ham so‘nggi yillarda respublika hukumati tomonidan baliqchilikni 
rivojlantirishga katta e ’tibor qaratilmoqda. Xususan, 0 ‘zbekiston 
Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2003-yil 13-avgustdagi 350- 
sonli “Baliqchilik tarmog‘ida tnonopoliyadan chiqarish va xusu- 
siylashtirishni chuqurlashtirish chora-tadbirlari to ‘g ‘risida” qarori, 
O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan 2009-yil 
26-fevralda qabul qHingan “Respublikada baliqchilik tarmogMni 
rivojlantirish chora-tadbirlari to ‘g ‘risidagi Dasturi” asosida Qoraqal- 
pog‘iston Respublikasi, viloyatlar va barcha tumanlarda baliqchilik­
ni rivojlantirish dasturlari ishlab chiqilgan. Ammo, soha rivojiga 
jiddiy to ‘siq boiadigan omillar ko‘p. Shunday omillardan biri baliq- 
chilikning rivojlanishida baliqlar kasalliklari soha rivojiga salbiy 
ta ’sir etib kelmoqda. Baliqlaming kasalliklari va ularning oldini 
olish chora-tadbirlarini ishlab chiqish bugungi kunda muhim aha- 
miyat kasb etadi.