Tosh kent davlat a g r ar universiteti ozbekjlston r espublik asi fanlar akadem iyasi z o o L o g iy a in st it u t I

Qon aylanishining buzilishi va qonningpatologik o‘zgarishlari
Baliqlar hayot tarzida qon bilan to ‘g ‘ri ta’minlanishi juda 
muhim ahamiyatga ega. Arterial qon organizmni qon va bir qator 
oziq moddalar bilan ta ’minlaydi. Vena qoni esa to ‘qimalardan 
karbonat angidrid va moddalar almashinuvi mahsulotlarini tashiydi. 
To‘qimalarda qon aylanishining buzilishi (qonning oqib tushishi 
yoki qon qo‘yilishi, uning tarkibining o ‘zgarishi, tomirlardan qon 
chiqishi, tomirlaming tiqilib qolishi va boshqalar), organlar hamda 
to‘qimalarda moddalar almashinuvining buzilishi va natijada uning 
hayot tarzining o ‘zgarishiga olib keladi.
Baliqlaming qoni haddan tashqari reaktiv to ‘qima hisoblanib, 
har qanday ta’sirlarga tezda javob beradi, organizmga tashqaridan 
kelgan: kasallik qo‘zg‘atuvchilariga, suvdagi zaharli moddalaming 
paydo bo‘lishiga, kislorod tanqisligiga va boshqalarga ta ’sirchan 
hisoblanadi. 0 ‘zgarish xususiyatiga ko‘ra, qonning kelib chiqishi
16

---

turli xil. Shuning uchun ixtiopatologiyada qon aylanishining buzili- 
shini va qonning patologik o ‘zgarishini o ‘rganish katta ahamiyatga 
ega. Bu faqat baliqlar organizminmg holatiga baho berib qolmasdan, 
balki kasalliklarni davolash uchun gemotologik ko‘rsatkich sifatida 
foydalaniladi.
To‘qmwlarcla moddalar almashinuvining buzilishi
Baliqlami sifatsiz ozuqa bilan oziqlantirish ko‘pincha ulami 
avitaminozga о lib keladi va patologik kamchiliklaming pay do 
bo‘lishiga sabab bo‘ladi. Jigami yog‘ bosishi, jabra anemiyasi, ichak 
devorlaridagi o ‘zgarishlar, buyrak, nerv sistemasi buzilishi yuz 
beradi. Agarda V vitamini yetishmasa nuklein kislotalari sintezi, 
yog‘, ug‘levodlar almashinuvi buziladi. A vitamini yetishmaganda 
tana qoplamining elastiklik xususiyati buziladi, ko‘z shox parda- 
sining tiniqligi buziladi. D vitamini yetishmasligida Sa++ almashi­
nuvi buziladi va baiiq o ‘sish va rivojlanishdan orqada qoladi. 
Avitaminoz paytida baliq yaxshi ovqatlanmaydi, o ‘sishdan to ‘x- 
taydi. Tashqi muhit taktorlariga nisbatan qarshilik ko'rsatish va 
chidamlilik qobiliyati ham pasayadi. Baliq kasalliklarga beriluvchan 
bo‘ladi. Bulaming barchasi baliqlarning o ‘limiga olib keladi. 
Shuning uchun ham baliqlami sun’iy ozuqa bilan oziqlantirishda 
eng avvalo beriladigan omuxta yemining tarkibiga e’tibor berish 
zarar. Ayniqsa, hozirgi kunda tayyorlanadigan omuxta yemlarga 
nisbatan tabiiy ozuqa ahamiyati kattadir.
Nekroz
Nekroz (yunoncha nekrosis - o ‘lish) - tirik organizmdagi 
hujayra, to‘qima, butun a’zo yoki bir qismining nobud boiishi. 
Kimyoviy yoki fizik ta’sirlar (harorat, elektr toki, kuchli kislota yoki 
ishkorlar, nur energiyasi va boshqalar), shikastlanish, toksinlar 
(bakterial infeksiyalarda) sabab bo‘ladi. Ko‘pchilik hollarda mahal- 
liy qon aylanishining (tromb, emboliya, infarkt, gangrena),
17
I

---

shuningdek, to‘qimalar innervatsiyasining buzilishi nekroz uchun 
qulay sharoit tug‘diradi. Nekrozda o‘ziga 
xos 
o ‘zgarishlar hujayralar 
(yadro va sitoplazma burishib qoladi) va hujayralararo moddada 
kuzatiladi. Nekroz atrofi ajralib tushadi (hujayra yadrosi va sitop- 
lazmasi bujmayadi) yoki yiringlab iriydi; hujayra teshigi o ‘mida 
chandiq paydo boiadi. Nekrozning quruq yoki koagulatsion (o ig an
hujayra quriydi), h o i yoki kollikvatsion (nobud b o ig an hujayra 
iriydi) xili ajratiladi. Organizmning biror yerida nekroz vujudga 
kelishi, uning umumiy holatiga salbiy ta ’sir ko‘rsatadi. Tana 
yuzasidagi to‘qimalar nekrozga uchrab iriganda, aksari ularda 
patogen mikroblar ko‘payadi. Shu bois irigan to‘qimalar jarrohlik 
y o ii bilan olib tashlanadi.