qoladi; u joyga qondan immun hujayralar kelib, ular har xil
destruktiv samaralarni rivojlantiradi. Arteriyalar va kapillarlarning
qon bilan to ‘lishi yalligianish o ‘chog‘ida
qizarish va giperter-
miyaga, tomirlar o‘tkazuvchanligining oshishi, shish va og‘riqqa
(nerv oxiriga bosim boiganligi hisobiga) sabab boiadi, Leykotsitlar
migratsiyasi (birinchi navbatda, neytrofillarning) va ularning faolla-
shishi atrofdagi to 4qimalaming sitolizi va yiring hosil boiishiga olib
keladi. Y alligianish o‘choklari zararli omilni bostiruvchi asosiy
mexanizmlarga
fagotsitoz, hujayradan tashqari sitoliz, nomaxsus
kontaktli killing hamda komplement tizimining sitolitik reaksiyalari
hisoblangan gumoral reaksiyalar kiradi. Shu bilan bir vaqtda yallig‘-
lanish mahalliy va umumiy immunitetining rivojlanishiga turtki
b o iad i.
Y alligianish - to ‘qimalar shikastlanishiga javoban qon va limfa
tomirlari (mikrotsirkulatsiya o‘zani), qon, nerv, biriktiruvchi to ‘qi-
malarning hamisha bir tarzda
rivojlanadigan alteratsiya, ekssu-
datsiya va proliferatsiyasi bilan kechadigari tipik patologik jara-
yondir. Y alligianish birinchi navbatda mahalliy patologik jarayon
b o iib , keyinchalik u yoki bu darajada butun organizmning, avvalo
uning immun, endokrin va nerv sistemasini jalb
etilishi bilan davom
etadi,
Y alligianish eng ko‘p va keng tarqalgan patologik jarayon-
lardan biri b o iib , ko‘pchilik kasalliklaming asosini tashkil etadi.
Masalan, klinik ko‘rinishlari har xil b o ig an otit, konyunktivit,
appenditsit, endokardit,
stomatit, gastrit, gepatit, nefrit kabi barcha
kasalliklaming negizida yalligianish yotadi. Y alligianish hayvonot
olamining barcha turlari orasida uchraydi. Hay von organizmi qan-
chalik takomillashgan b o isa ,
yalligianish
ham
shunchalik
murakkab kechadi.
Yalligianish tibbiyot va veterinariyaning eng muhim muam-
molaridan
biri b oiib, deyarli uning barcha sohalari tomonidan
qoilaniladigan usullar bilangina' farq qiladigan tarzda o‘rganiladi.
Masalan, terapevt bemorda o‘pkadagi yalligianish jarayoni (pnev-
moniya) ni kuzatsa, patanatom murdani yorib undagi morfologik,
21
patfiziolog klinik funksional o‘zgarishlami va hayvonlarda yallig‘-
lanish modellarini chaqirib, undagi barcha o ‘zgarishlar dinamikasini
hamda
eksperimental
davolashga
oid
masalalami
o‘rganadi.
Chunonchi, Virxovning shogirdi Kongeym (1867 y.)
birinchi b o iib
yailigianish jarayonidagi qon torair o ‘zgarishlarini baqaning, ichak
tutqichida o‘rgangan va ular bosqichlarining (giperemiyadan to
stazgacha) tafsilotini bergan. Kongeym yaratgan model («Kongeym
tajribasi») hozirgi vaqtgacha talabalar bilan amaliy mashg‘ulotlar,
shuningdek turii ilmiy tadqiqotlar maqsadida keng qo‘llaniladi.
Y ailigianish jarayonini o‘rganishda biokimyoviy usullami
q o ilash muhim bosqich hisoblanadi, chunonchi Menkin (1948 y.)
bunday usullami birinchi b o iib qo‘Hagan olimlar qatoriga kiradi.
Hozirgi kunda bir qancha biologik faol moddalar - yailigianish
mediatorfart ajratib olingan va mukammal o ‘rganilgan. Elektron
mikroskop, ultrasentrifuga yorciamida
va boshqa usullar orqali
biologik membranalar o ‘rganilib,J yalligianishda shishning va
leykotsitlaming tomir devoridan o ‘tish mexanizmlari hamda boshqa
reaksivalar o ‘rganilgan va h.k. Ushbu yalligianishning etiologiyasi,
patogenetik mexanizmlari uni davolash choralarini ishlab chiqishda,
turli hayvonlarda o ‘tkaziladigan eksperimental tadqiqotlaming
klinika, ya’ni amaliy meditsina uchun ahamiyati nihoyatda kattadir.
Y ailigianish organizmning ilk reaksiyalaridan biri hisoblanib,
u
organizmni yot jismlardan himoya qilish yoki parchalangan o‘z
hujayralaridan tozalash kabi vazifalarni bajaradi.
Y ailigianish uchta muhim tarkib (komponentii: alteratsiya (hu
jayra va to ‘qimalaming shikastlanishigacha b o ig a n o ‘zgarishlari),
eksudatsiya (suyuqlik va qon hujayralarining tomirlaridan chiqishi)
va proliferatsiya (hujayralarning ko'payishi va to‘qimalaming o‘sib
ketishi) dan tashkil topgan. Y ailigianish
reaksiyalarining har
qanday ko‘rinishlarida bu uch komponent, albatta, mavjud b oiad i.
Ulardan qaysi birining ustunligiga ko‘ra, yalligianishning uchta
asosiy - alterativ, ekssudativ va prolifertiv shakli farq qilinadi.
Y ailigianish
Do'stlaringiz bilan baham: 
