Университети тарих факультети

Fоя моҳиятан ижтимоий характерга эга. Муайян ғоя одатда алоҳида 
олинган шахс онгида шаклланади, кейинчалик эса жамиятнинг турли 
қатламларига тарқалади, турли элат ва миллатлар орасида ёйилади. Мустақил 
ҳаётга қадам қўяётган янги авлод жамиятда мавжуд ғоялар таъсирида 
тарбияланади, муайян қарашлар ва ғояларни ўз эътиқодига сингдиради, ўз 
навбатида янги ғояларни яратади ва тарғиб этади. 
Эзгу ғоя - инсон тафаккурида вужудга келадиган, муайян фикрларнинг 
ижтимоий характерга эга бўлган, руҳиятга кучли таъсир ўтказиб, жамият ва 
одамларни ҳаракатга келтирадиган, уларни бунёдкор мақсад-муддао сари 
етаклайдиган улуғвор фикрлардир. 
Fоя моддийлаштирувчи, амалиётга айлантирувчи куч эканлигига қараб: 
синфий ғоя, миллий ғоя, умумхалқ ғояси, умуминсоний ғоялар ҳам мавжуд. 
Мафкура - арабчадаги «муфаккир», «муфаккира тун» сўзларидан 
олинган бўлиб, чуқур маъноли, теран мазмунли фикр демакдир. 
Мафкура - муайян ижтимоий гуруҳ ё қатламнинг, миллат ёки 
давлатнинг, жамиятнинг эҳтиёжларини, мақсад ва интилишларини, 
ижтимоий-маънавий ривожланиш принципларини ифода этадиган ғоялар, 
уларни амалга ошириш усул ва воситалари тизимидир
1
. 
Мафкурада манфаатлари ифодаланган ижтимоий кучлар ва қатламлар-
нинг ўтмиши, бугунги куни ва истиқболи акс этади. 
Президент Ислом Каримов жамият мафкурасига шундай таъриф 
берган: «Одамларнинг минг йиллар давомида шаклланган дунёқараши ва 
менталитетига асосланган, айни вақтда шу халқ, шу миллатнинг келажагини 
кўзлаган ва унинг дунёдаги ўрнини аниқ-равшан белгилаб беришга хизмат 
қиладиган, кечаги ва эртанги кун ўртасида ўзига хос кўприк бўлишга қодир 
ғояни мен жамият мафкураси деб биламан» (Асарлар, Т.7. 89-бет). 
«Fоя» ва «мафкура» тушунчалари бир-бирига яқин бўлсада, уларни 
айнанлаштирмаслик керак. Сабаби: 
Биринчидан, мафкура ғояга нисбатан мазмунан кенгроқ тушунчадир.
Иккинчидан, ҳар қандай мафкурада ижтимоий воқеликни сақлаб 
қолиш ёки ўзгартиришга қаратилганлик, яъни мақсадлар ботиний эмас, балки 
зоҳирий таркибда мавжуд бўлишини, мафкуранинг ўзагини ташкил этади. 
1
Эргашев И. ва бошқ. Миллий истиқлол ғояси: Ўзбекистон Республикаси Олий ва Ўрта махсус таълим 
бакалавриат босқичи учун дарслик. -Т.: Академия, 2005. 35-бет. 

---

8 
Учинчидан, ҳар қандай ижтимоий ғоя фақат маълум бир мафкуравий 
қарашлар доирасидагина ўзининг уюштирувчилик, йўналтирувчилик 
салоҳиятини, жозибадорлик кучини намоён қила олиши мумкин. 
Мафкуранинг назарий манбалари: 
1. Мафкуранинг фалсафий илдизлари. 
2. Мафкуранинг дунёвий илдизлари. 
3. Мафкуранинг диний илдизлари ҳақида сўз юритиш мумкин.