Ўзбекистон тарихи хрестоматия

Лазар Парпеци Яздигирднинг шу юриши ҳақида
1
 
“Ўз ҳукмронлигининг ўн олтинчи йилида Яздигирд қўшинларини йиғди ва 
кушонларга қарши юриш бошлади. У асир этилган арманлар, художўйлар ва 
нахарарларга у томонга Вркандан
2
юришни буюради. Ва улар Апар 
мамлакатининг Нишопур номли пойтахтига келдилар. Ва у асир этилган 
арманлар–художўйлар ва нахарарларни Нишопур қалъасида ушлашни буюрди”. 
Арман ва эфталитларнинг биргаликда форсларга қарши олиб борган 
кураши ҳақида
Егишэ. Учинчи боб.
Авлиё черков жамоасининг биржонлиги
3
 
“Сўнгра улар (арман қўшинлари) форслар куч билан эгаллаб олган хон 
дарвозаси
4
томон йўл олдилар, дарвозани қўлга киритиб, вайрон этдилар ва 
дарвоза ортида жойлашган қўшинни қириб ташладилар, дарвозани эса Албан 
шоҳлари авлодидан бўлган Ваҳанага топширдилар. Ва бу барча жасур 
қаҳрамонликларда, бир қаҳрамонларча шаҳид кетгандан ташқари, бирортаси ҳам 
ярадор бўлмади. 
Шу ернинг ўзидаёқ дарвоза топширилган ўша мардни хонлар ўлкасига ва 
хонларнинг иттифоқдошлари бўлган бошқа кўп варвар қабилаларига улар билан 
музокара олиб бориш ва сулҳ тузиш – бузилмас иттифоқ ўрнатиш учун элчи 
қилиб юбордилар. Улар эса буни эшитишлари биланоқ тезда етиб келдилар ва 
ғалаба ишларига гувоҳ бўлдилар. Ва ҳеч вақт ўтказмай, уларнинг қонунлари 
бўйича қасам ила иттифоққа кирдилар, ўзларига улар билан бирликни қатьий 
сақлаш тўғрисида насронийлик қасамини олдилар”
5
. 
Аварайр жангида эфталитларнинг арманларга кўрсатган ҳарбий ёрдами 
Егишэ. Иккинчи боб. 
Бунда арманларнинг кейинги жасоратлари кетма-кет 
тавсифланади ва Васакнинг нопоклиги янада кўзга ташланади
6
 
“Қочиб Арцах ўрмонларига келиб қолганлар эса асло у ерда тинч ва осуда 
бўлмадилар, аксинча, ҳунлар ўлкасига кўп чопарлар юбордилар, ҳунлар 
қўшинини ундар ва уларга Арманистон билан тузилган ва бузилмас қасам билан 
тасдиқланган келишув ҳақида эслатар эдилар. Уларнинг кўпчилиги бу сўзларни 
тушуниб тинглар ва лекин уларни, хонларни қоралаб: “Нима учун жангга 
тайёрланиб келмадинглар”, дер эдилар. 
Улар аввал ўзаро келиша олмай, сўнгра кўп сонли қўшин тўпладилар, 
иккиланмай ҳужум қилдилар ва Форс давлати чегараларига кадар етдилар. Ва 
кўп вилоятларни забт этиб ва ундан кўп одамларни асир олиб, ўз ўлкаларига 
1
Лазар Парпеци. История Армении. Б. 86 (арм. тилида).
2
Вркан (Гиркания, Гургон) – Каспийнинг жануби-шарқий соҳилида жойлашган ҳудуд.
3
Егишэ.Б. 79-80.
4
Хон дарвозаси – Чора қальаси.
5
Форс-зардуштийларга қарши қаратилган арманлар ва эфталитлар иттифоқида эфталитларнинг насронийликни 
қабул қилганликлари катта роль ўйнаган. Шунинг учун, юқорида келтирилган парчада арманлар билан иттифоқ 
тузаётганларида эфталитлар “ўзларига насронийлик қасамини олдилар” деб бекорга айтилмайди.
6
Егишэ. Б. 116.

---

345 
олиб бордилар ва Арман қўшини билан якдилликларини очиқ-ойдин намоён 
этдилар”.