Ўзбекистон тарихи хрестоматия

“97-боб. Тўрт томондаги ёввойилар (сийи
四夷
).
/5496(664)/8а/ Буюк Фарғона (Дай-юан)
1
давлати Луоянг
2
нинг ғарбий 
томонида 13 минг 350 
ли
(7 минг км) нарида жойлашган. Жанубда [у] Улуғ-
Рузие (
大月氏
замонавий ўқилиши Да-юэчжи) [замини] билан, шимолда 
Кангкия (
康居
замонавий ўқилиши Кангжюй)
3
[давлати] билан чегарадош. 
[Буюк Фарғона (Дай-юан)да] 70 дан зиёд катта ва кичик шаҳарлар мавжуд. 
[Ушбу мамлакатда] гуруч ва буғдой экилади, узумдан мусаллас қилинади, 
танасидан қонсимон тер чиқадиган зотдор отлар боқилади. Маҳаллий халқ 
чуқур кўзли (шэнму 
深目
), серсоч
4
, урф-одатлари бўйича [йигитлари] 
уйланишдан олдин бўлажак келинга тақиш учун совға сифатида юрак 
шаклидаги икки кўзли тилла узук, билагузук юборади. Шу билан бирга, 
[бўлажак келинга] 3 нафар хизматкор қиз юбориб, синаб кўрилади. Заиф 
1
Фарғона давлати (Дай-юан-гуо) уйғур тилига “Фарғона беклиги” деб таржима қилинган. Бу тўғри эмас. 
Чунки “Шижи” ва “Ханшу”да Фарғона давлати (Дай-юан-гуо) деб ёзилган. Гуо сўзини беклик деб таржима 
қилиб бўлмайди. Қолаверса, қадимги Фарғона мамлакати кўп шаҳарлардан ташкил топган йирик давлат эди.
2
Луоянг (
洛阳
) шаҳри Хитойнинг қадимги пойтахтларидан бири, у Чанган (ҳозирги Шэнши вилоятининг 
маркази Шиан шаҳри)нинг шарқий томонида жойлашган.
3
Кангкия давлати ҳақида юқорида қаранг.
4
Уйғурча таржимада “бу ердаги кишиларнинг ҳаммаси ўра кўзли ва соқолли», деб ёзилган (Чин Шу, Фанг 
Шюанлинг. Уч подшоҳлик тазкираси, Жиннома, Сунгнома. Б. 424).

---

325 
эркакнинг уйланиш таклифи рад этилади (
不男者
绝婚
)
1
. Никоҳсиз туғилган 
боланинг онаси нафратга маҳкум этилади. Бировлар отига миниб, йиқилиб 
ўлган одамнинг жавобгарлиги от эгасига юкланади. [Маҳаллий халқ] савдо 
ишларига пухта, ўз ҳаққини қўлдан бой бермайди. Хитой (Чжунггуо)нинг 
олтинларидан буюмлар ясайди, [уларни] пул сифатида ишлатишмайди. 
Тайкангнинг
2
олтинчи йилида (285-йил) [У-ди]
3
ҳурмат билдириш учун Янг 
Хао [исмли амалдор]ни ушбу мамлакат ҳукмдори Ламшиэу (Lamshiәu 
籃廋
замонавий ўқилиши Лансоу) ҳузурига элчи қилиб юборди ва [Жинг 
сулоласи] уни Буюк Фарғона (Дай-юан) ҳукмдори (ванг 
王
) деб тан олишини 
хабар қилди. Ламшиэу вафотидан кейин тахтга унинг ўғли Муазие (Муациэ, 
Muatciә, замонавий ўқилиши Муочжи 
摩之
) ўтирди ва [Хитойга] элчи 
юбориб, у орқали қонсимон тер чиқадиган от совға қилди”.