Ўзбекистон тарихи хрестоматия

“Давлатни бошқариш қоидалари” 
Менандр Бахтарияни одилона бошқарди ва юриш вақтида жанг 
майдонида ўлди. Барча вилоятлар уни тантана билан дафн этиш учун йиғилиб 
келдилар... 
 
Искандар йўлномаси 
“Искандар йўлномаси” IV асрда яшаган номаълум муаллифнинг лотин 
тилида ёзилган асари. У Арриан асари асосида ёзилган
1
. 
71. Мардларда қурол ва кучларидан зиёд шахсий мулки йўқ... 
79. Сўнгра (Искандар Зулқарнайн) отлари сонини кўпайтириб, суғдлар 
пойтахти Марокандага ва Араксдан оқиб чиқиб Гиркан денгизига қуйилиб, 
Осиёни Европадан ажратадиган Танаис томонга шошилди. Отларнинг кўп 
қисми (йўлда) содир бўлган турли қийинчиликлар сабабли нобуд бўлди. 
81. Скиф-абийлардан элчилар келди, уларни Ҳомер одилликлари учун 
мақтар эди; улар фақат ўз баданларига эҳтиёжманд эканликларини кўрсатиб, 
ғолиблар кўз олдида ўз табиатларини намоён қилдилар, чунки камбағал 
қароқчидан бойдир... 95. Абийлар озодликда ҳам, қашшоқликда ҳам 
тенгдирлар. Абийларнинг табиати қашшоқликларининг гўзаллиги билан 
ажралиб туради ва улар ҳеч нарсага эга бўлмасликда мусобақалашадилар. 
Абийларнинг бор-йўқ мулки уларнинг камон ва ўқларидир; улар ҳаёт давомида 
орттирадиганлари ва мерос қолдирадиганлари шудир; овчида камон ўқи бор ва 
ҳаммада сут ва гўшт сероб, кийим учун терилар етарли, бундан ташқари, улар 
меҳмондўст ва ширинсўзлар... 
84. У (Искандар Зулқарнайн) Мароканда учун ҳам ташвишда эди.У ерда, 
унга хабар борганича, унинг (одамлари) қамал қилинган эдилар... Бундан 
ташқари Танаид ортида скифлар қўзғолган эдилар... Йигирманчи кун ўзи асос 
солган шаҳарни зарур ишни тезлатиш учун асирлар қўли билан қурди; у ерда 
ёши ёки яралари туфайли оёғи оғирлашиб қолганларни, ҳарбий хизмат 
қилишга истаклари ёки иложлари бўлмаганларни ва етарли тажрибага эгаларни 
жойлаштирди... 
86. Сўнгра Мароканда қальасида қамал этилган македонлар ёрдам 
келишидан олдин қайта ҳужум қилдилар, душманни тарқаб, қочишга мажбур 
этдилар... 
87. Искандар (унга гуруҳнинг ҳалокати ҳақида) хабар беришганда
2
, 
Марокандага шошилди ва ушбу зулм айбдори Спитаменни таъқиб этиб, уни 
барча ҳамтовоқлари билан бирга ўлдирди. У ўз (одам)ларини дафн этди... 
96. ...(Искандар) эса яна Ўкуз ва Суғдиёнани тўлқинлантира бошлади. 
98. Шундай қилиб, (мамлакатда) тартиб ўрнатишлари керак бўлганларни 
1
Баженов. Древние авторы. Б. 79; И.В.Пьянков (Пьянков. Древний Самарканд.Б. 12, 14, 15,18) таржимаси асосида.
2
Политимет дарёси яқинидаги жангдаги македон гуруҳининг ҳалокати назарда тутилмоқда.

---

244 
ҳар томонга юбориб, (Искандар) ўзи Марокандага шошилди... 
95. Абийларнинг скиф элчилиги яна (Искандарга) ҳурмат (билдириш 
учун) келди... 
96. Хоразмийлар шоҳи Фарасман ҳам юришда қатнашиш учун 
Искандарга отлиқлар олиб келди...