Ўзбекистон тарихи хрестоматия

“ИСКАНДАР” 
1. ...Мен тарихни эмас, таржимаи ҳолни ёзмоқдаман; машҳурларнинг 
қилмишиларидан ҳар доим ҳам юксак ва паст сифатлар аниқланавермайди; 
қандайдир аҳамиятсиз қилмиш ёки сўз, қандайдир ҳазил инсон табиатини 
минглаб одам ҳалок бўлган жанглар, ғалабалар ва шаҳарлар қамалларидан кўра 
кўпроқ ойдинлаштиради... 
44. Энг бардам лашкар билан у Гирканияга бостириб кирди. Бу ерда у 
бир денгиз кўрфазини кўрди, у Понтдан кичик эмас эди; ундаги сув бошқа 
(барча) денгизлардагидан чучукроқ эди. У ҳақда аниқ маълумотлар тўплай 
олмади ва тахмин қилдики, бу Мэотия кўлининг қўлтиғидир. Табиатшунос 
одамлар ҳақиқатни аллақачон билган эдилар; Искандар юришидан кўп йиллар 
аввал улар ёзган эдиларки, ташқи денгиз қитъани тўрт кўрфазга ёради ва 
уларнинг энг шимолийси Гиркания ва Каспий денгизи деб аталади. 
45. У ердан Партавага йўл олди ва бу ерда бир куни илк бор варвар 
либосини кийиб кўрди... Орексарт
2
дарёсидан (ўзи буни Танаис деб ўйлаган) 
ўтиб ва скифларни қочишга мажбур этиб, у кетларидан юз стадий масофага 
қувиб борди. 
47. Искандар тобора маҳаллий ҳаёт тарзини ўзлаштира бошлади, 
маҳаллий аҳолини эса македон урф-одатларига ўргата бошлади. У ўзининг 
узоқ муддат йўқлиги давомида ҳамма нарса куч ишлатмасдан дўстона мулоқот 
ва ўзаро кўникиш йўли билан жой-жойига тушади, деб ҳисоблар эди. Шунинг 
учун у ўттиз минг бола тўплаб, уларга юнон ёзуви ва македон қуролларидан 
фойдаланишни ўрганишни буюрди; уларга кўп муаллимларни бириктирдилар. 
Роксана билан севги асосида никоҳланди: у уни, гул-гул очилган 
соҳибжамолни майхўрлик пайтида ўйинга тушаётган қизлар даврасида кўриб 
қолди –вазиятга мос келувчи никоҳ. Варварларни Искандар рафиқасининг 
қабиладошлари сифатида руҳлантирди. 
57. Бош хизматкор, македониялик Проксен Ўкуз дарёси яқинида подшоҳ 
чодири учун жой тозалаб, ялтировчи ёғлиқ суюқлиқ булоғини ковлаб топди. 
Устидагини олиб ташлаганида тоза шаффоф суюқлик отилиб чиқа бошлади, 
таъми ва ҳиди билан зайтун мойига жуда ўхшаш, аммо ялтираши ва 
чарақлашини ҳеч нарса билан қиёслаб бўлмас эди. Бироқ у ерларда зайтун 
ўсмайди. Ва Ўкузда сув шундай юмшоқки, чўмилганда одам териси ёғланади, 
дейдилар.