Ishqalanish jarayonining jadalligini ifodalaydigan param etrlar sirpa

Y edirilish 
(d isp e rsla n ish ) — ish q alan uv chi sirtlard an m etall 
zarralarining yulinish va ajralish jarayoni. Bu hodisa jism lar o ‘zaro 
ta ’sirlashadigan so h a d a mexanik sinish va m olekulyar tortish yuzaga 
kelishi bilan tushuntiriladi.
Agar har q an d ay ishlovdan so‘ng detal sirtida juda kichik notekis- 
liklar qolgan b o 'lsa , ishqalanuvchi sirtlar bir-biriga nisbatan ha- 
rakatlanganda ulardagi ayrim chiqiqlar qayishqoq deformatsiyaga, 
boshqalari esa plastik deformatsiyaga uchraydi.
Tutashish sirtlari ju d a kichik bo ‘lganidan alohida chiqiqlarga tusha- 
digan solishtirma yuklanishlam ing qiymati nihoyatda katta (3000 N /m 2 
gacha) boMadi. B unday yuklanishlarda ashyoning mikrohajmlari yemi- 
rilib, juda m ayda m etall siniqlariga aylanadi va ular yeyilish mahsul- 
lari sifatida ishqalanish sohasidan chiqib ketadi.
Jadal y em irilish yangi (yoki ta ’m irlangan) m ashina ishining 
boshlang‘ich davri — detallam i siyqalantirish yoki mashinalami chi- 
niqtirish davri u c h u n ayniqsa xosdir. Sirtlar qanchalik dag'al ishlan- 
gan, notekisliklari qanchalik ko‘p bo‘lsa, yedirilish shunchalik jadal 
kechadi va tutash d etallar siyqalanish davrida shunchalik ko‘p yeyiladi.
Ish paytida uzil-kesil ishlovning shunday texnologik jarayonlarini 
tanlash 
kerakki, 
u lar detallar to ‘g‘ri siyqalantirilganda yuzaga 
keluvchi notekisliklarga mos keladigan o ‘lcham dagi notekisliklami 
hosil qiladigan b o 'lsin.
Qishloq xo‘jaligi texnikasining detallari va qismlari ko'tarib tura- 
digan yuklanishlar ham da tezliklar, kislotali yoki ishqorli m uhitlar 
ta ’sirida, shuningdek, ana shu om illarning birgalikda ta ’sir qilishi 
natijasida shikastlanadi va yemiriladi. Ko‘p hollarda birgina detaining 
o ‘ziga bir yo‘la b ir n ech ta om illar ta ’sir qiladi, am m o ulardan faqat 
bittasigina asosiy om il b o ‘lib hisoblanadi.
M ashina d e ta lla ri, tashqi sabablari tufayli yuzaga keluvchi 
k o‘pgina o m illa rd a n tash q ari, ichki o m illar t a ’sirida ham shikast­
lanadi va y em iriladi. Bunday om illarga quyidagilar kiradi: 1) de- 
tallarning tuzilishi va shakli hosil b o ‘lishi jaray o n id a yuzaga keladi­
gan ichki z o 'riq ish la rn in g qayta taqsim lanishi oqibatida ashyoning 
toliqishi; 2) gaz t a ’sirida hajm iy korroziyalanish. Bunda ashyolar 
m uv ozan at h o la tig a qaytishga, «m eros»dan qutulishga intilishi 
ja ra y o n id a ta b iiy e sk irish so d ir b o ‘lad i. Bu d e ta lla rn in g to b 
tashlashiga, d a rz la r paydo bo'lishiga, ayrim sirtlarning m akro va 
m ikro oM cham lari o 'zg arish ig a, sh u n in g d ek , detain ing alohida 
qismlarga parchalanishiga olib keladi.

---

M ashina detallariga fizik m aydonlarning quyidagi turlari ta ’sir 
ko‘rsatadi: kuch (mexanik) m aydoni, issiqlik m aydoni, elektr maydo- 
ni, magnit maydoni, tovush m aydoni, yorug'lik m aydoni va hokazo.