Ishqalanish jarayonining jadalligini ifodalaydigan param etrlar sirpa

Qayishqoq deformatsiyalanish (ezilish) 
da ishqalanish kuchlari ta’sir 
qilishi va harorat ko‘tarilishi natijasida sirtning ayrim zarralari ishqala­
nish kuchlarining ta ’sir qilish yo‘nalishi bo'yicha ketgan chiziq shaklini 
egallaydi. Bunda zichlangan, ya’ni parchinlangan ustki qatlam hosil bo‘lib, 
u yangi xossalarga ega b o ‘ladi: qattiqroq, qayishqoqligi pastroq, 
oksidlanuvchanligi yuqoriroq b o ‘lib qoladi va hokazo.
Q o ‘zg‘aluvchan tu ta s h m a la rd a ezilish, y e d irilish va boshqa 
jaray o n lar bilan birga kelib, bu jaray o n larn i tez lash tira d i.
Detallaming qayishqoq deformatsiyalanishi ayrim sirtlarining egilishi, 
buralishi, cho‘zilishi yoki ezilishi tarzida nam oyon b o ‘ladi. Bu hodisa 
kuch (statik va dinamik) yuklanishlari ta ’sirida yuz beradi: ular ashyo- 
dagi oquvchanlik chegarasidan ziyod bo‘lgan zo'riqishlam ing katta- 
lashishiga olib keladi. M asalan, ram alar detallari, kuzov qoplamasi va 
shu kabilar egiladi (tob tashlaydi), buralib qoladi, c h o ‘ziladi.
Korpus detallariga (bloklar, uzatmalar qutilari ham da orqa ko‘priklar 
korpuslari va hokazo) tashqi kuch yuklanishlari ta’sir qilganda, titragan- 
da, qiziganda ular ichida eskirish jarayoni kechadi va shu tufayli ichki 
zo'riqishlar qayta taqsimlanadi. Oqibatda detallar egiladi (tob tashlaydi).
M o ‘rt va qovushqoq yem irilish. 
M o‘rt yem irilish dastlabki defor- 
matsiyalanishsiz, m e’yoridagi zo'riqishlar ta ’sirida yuz beradi.
Qovushqoq yemirilish urinm a zo'riqishlar tufayli dastlabki ancha 
katta zo‘riqish bilan kechadi.
Detallarning mustahkamligi yupqa sirtqi qatlam ining ahvoliga ko‘p 
darajada bog'liq, chunki darzlar odatda ana shu qatlam da paydo bo‘ladi. 
Toblaganda uglerod m iqdori k o ‘payishi bilan uglerodli p o ‘latlarning 
mustahkamligi ortadi. Uglerod m iqdorining ziyodlashuvi tem irda ug- 
lerodning o ‘ta to ‘yingan eritm alari hosil bo‘lishiga olib keladi. Bu 
eritm alar joylashishi harakatlanishiga to ‘sqinlik qiladi va darzlar pay­
do boMishiga yordam beradi.