Ishqalanish jarayonining jadalligini ifodalaydigan param etrlar sirpa

M ikroqirqilish. 
Abrazivning qattiq zarralari yoki yeyilish m ah- 
sullari sirtga a n c h a chuqur botib kirganda ular ashyoni mikroqirqilish 
natijasida m ikroqirindi hosil bo'lishi mumkin. Ishqalanish va yeyilishda 
mikroqirqilish kam sodir bo‘ladi, chunki amaldagi yuklanishlarda botib 
kirish ch uq urligi buning uchun yetarli bo'lm aydi.
Ishqalanuvchi sirtda yuzaga kelgan yoki paydo bo‘lgan zarralar 
sirpanganida ashyoni h ar tom onga siljitib va ko‘tarib uni tim aydi. 
Botgan zarra o ‘zaro ta ’sirlashish joyidan chiqqanda, m aydalangan- 
da, ishqalanish sohasidan chiqib ketganda tirnalish to'xtaydi. Bir 
joyning q ay ta-qay ta va bir xil jadallik bilan tirnalishi ishqalanuvchi 
sirtlarda kam d an -k am ro‘y beradi, ko‘pincha navbatdagi qayishqoq 
deform atsiya m intaqasi ilgari hosil bo‘lgan tirnalish izini yopib keta- 
di. Ishqalanuvchi sirt sirpanish yo‘rialishiga deyarli parallel joylash-

---

gan izlar bilan qoplanadi, b u izlar orasida esa k o‘p m a rta qayishqoq 
deformatsiyalangan va parchalangan, ya’ni qayishqoq deform atsiya- 
lanish xususiyatini yo'qotgan ashyo joylashadi. B unday joyga yukla- 
nish tushganda osongina d a rz la r paydo bo'ladi. Bu d a rz la r kattalash- 
ganda ashyo asosdan ajraladi.
Ravshanki, faqat sirpanuvchi zarralargina em as, balki dumalovchi 
zarralar ham sirtni tirnashi m um kin. Botib kirgan z a rra harakatlanga- 
nida ashyoning qattiq tashkil etuvchisiga tiralib b ir to m o n g a og'ishi 
m um kin. Shu sababli sirtdagi tirnalish yo'nalishi d etain in g harakat 
yo‘nalishiga aniq mos kelmasligi mumkin.
Qatlam lanib ko‘chish. 
Q ov u sh q o q oqish c h o g ‘ida ashyo bir 
tom o n g a siqilib surilishi va keyin oqish qobiliyati tu g ag a n d a n so‘ng 
qatlam lanib ko‘chishi m u m k in . Oqish jaray o n id a a sh y o oksid par- 
dasi ustiga chiqib qo lad i va asos bilan b o ‘lg a n b o g ‘lan ish ini 
y o 'q o tad i. Agar jism larning ch iziq li va nuqtali o ‘z a ro t a ’sirida qat- 
la m n in g c h u q u rlig i b o ‘y i c h a z o ‘riq is h i a s h y o n in g to liq is h
qarshiligidan katta b o ‘lsa, ish vaqtida darzlar p a y d o b o 'lib , ular 
ashyoning tangasimon tarzda ajralishiga sabab b o ‘ladi. Bunday hodisa 
toblangan yoki sem entlangan detallarda kuzatiladi. M etalldagi shlakli 
q o 'sh ilm alar, erkin sem en tit va hokazo ko‘rin ish id a g i nuqsonlar 
h a m d a anch a k atta q o ld iq c h o ‘zilish z o 'riq is h la ri q atlam lan ib
ko‘chishga sabab bo'ladi.
Ezilish. 
Detallar ishlayotganda yeyilish bilan birga ezilish jarayo- 
ni ham yuz beradi. Bunda tu ta sh detallarning sirtqi qatlam ida me- 
tallning qayishqoq deform atsiyalanishi, qayirishi, sinishi va kesilishi 
sodir b o ‘ladi.
1,9-rasmda paxta terish m ashinalari shpindellarining tishlarini ish- 
ga yaroqsiz nuqsonlaridan n am u n alar ko‘rsatilgan. Ezilish jarayoni- 
ning boshida detallar o ‘lcham lari o ‘zgaradi, am m o massasi avval- 
gidek qoladi. Keyin sirtning deform atsiyalangan q ism laridan metall-
1 . 9 - r a s m . Paxta terish m ashi-