Ishqalanish jarayonining jadalligini ifodalaydigan param etrlar sirpa

M ashinalar detallarining Geyilish m exanizm i va ulaming kamühi-
liklari. 
M a’lum ki, hatto sinchiklab ishlov b erilgan sirtlarda ham
notekisliklar qoladi. Ishqalanuvchi sirtlar bir-biriga nisbatan suril- 
ganda notekisliklaming ayrim chiqiqlari faqat qayishqoq deformatsiyaga 
uchraydi, yuklanish olingandan so‘ng bu deform atsiya yo‘qoladi. 
Notekisliklaming boshqa chiqiqlari esa plastik deformatsiyaga uchray­
di (egiladi, eziladi, siljiydi).
Bundan tashqari, tutashish sirti kichik b o ‘lganidan ayrim chi- 
qiqlarga tushadigan haqiqiy solishtirm a yuklanishlar hisobiy yuklan- 
ishlardan ancha katta bo‘ladi. C hunonchi, podshipnikka tushadigan 
hisobiy yuklanish 3 M Pa ga teng boMganda sirtning ayrim nuqtalari- 
dagi haqiqiy solishtirma bosim 3 MPa ga yetishi m um kin. Katta solish­
tirm a yuklanishlar tez paydo boMganda sirtning ayrim qismlari 450— 
1000° C gacha qiziydi, bu esa ulaming erib, bir-biriga yopishib qolishga 
va keyin qotgan qism larning uzilishiga olib keladi. N atijada sirtlarda 
erigan va olingan joylar paydo boMadi. M ashinalaring yangi yoki 
tiklangan detallari n o to ‘g‘ri siyqalantirilganda, shuningdek, detal- 
larni tiklash va uzellarni yig‘ish texnologiyasi buzilganda ko‘proq 
yuqoridagi hodisalar sodir boMadi (1.8-rasm ).
1
1 . 8 - r a s m
S iy q a la n is h
ja r a y o n id a d e ta i sir tid a g i
notekisliklaming o'zgarishi:
a —
dag'al ishlov berilgan sirt;
b —
yaxshilab ishlov berilgan
sirt:
a
1
— ishlov berilgandan keyin 
qolgan notekisliklar;
2 —
siyqalangandan so ‘ng 
qolgan notekisliklar.
b

---

Ishqalanuvchi sirtlarning oddiy ko‘z bilan yoki m ikroskop orqali 
aniqlanadigan yem irilishi alohida elem entar jarayonlar ko‘rinishida 
sodir b o ‘ladi. Bu jarayonlarning q o ‘shilib ketishi sirtlarning ashyosiga 
va ishqalanish sharoitiga bog‘liq. Ishqalanuvchi sirtlar yemirilishining 
oddiy turlari quyidagilardan iborat:
Siyqalanish. 
Ishqalanuvchi sirtlarda m ayda notekislik va g‘ovaklar 
b o ‘lishi z a ru r, c h u n k i ular qiziydigan c h iq iq la r va m oy uch u n
m ikrosovitgichlar vazifasini o ‘taydi.
Shu sababli, tiklashdan yoki tayyorlashdan so‘ng detallar sirtida 
yuzaga keladigan notekisliklar eng maqbul g‘adir-budirlikka ega bo‘lishi, 
bu g 'ad ir-b u dirlik detallar m e’yorida siyqalanganidan keyin vujudga 
keladigan notekisliklarga mos kelishi kerak.
Bu ta la b b a ja rilm a s a , siy q alan ish ja ra y o n id a d e ta lla rn in g
ishqalanuvchi sirtlari tez yemiriladi va ulam ing o ‘lchamlari o ‘zgaradi. 
Bu hodisa notek islik lar ushbu tutash m an in g ishlash sharoiti, sirt­
larning ashyosi va hokazolar bilan belgilanadigan o ‘lcham gacha 
kichraygunga q a d a r davom etadi.
D etallarga yaxshilab ishlov berilsa, uning sirtlarida notekisliklar 
kam roq b o ‘ladi. Bu holda siyqalanish jarayo n ida sirtlar kam yeyiladi. 
Am m o ishlov berish ning bu usuli sam arasizdir, chunki silliq sirt 
hosil qilish u c h u n qim m at va serm ehnat jarayonlar talab etiladi. 
Boshqa to m o n d a n , ko ‘pgina detallar (plunjerlar, silindrlarning sil­
liq sirti va h o k azo ) uchun buning zarurati yo‘q, chunki m a’lum
vaqt o ‘tg a n id a n keyin ularning g ‘adir-budirligi eng m aqbul qiy- 
matga yetad i.