Mavzu: Engil atletikada tayyorgarlik turlarining o’rni Reja

Egiluvchanlikni rivojlantirish.
Egiluvchanlik deganda tayanch-harakat 
apparatining morfofunktsional xususiyatlari tushunilib, bu xususiyatlar shu apparat 
zvenolarning harakatchanligini belgilaydi. Harakatlarning maksimal amplitudasi 
egiluvchanlikning o’lchovi bo’lib xizmat qiladi. U burchak o’lchovlarda yoki 
chiziqli o’lchovlarda ifodalanadi. 
Egiluvchanlik aktiv va passiv bo’ladi
. 
Egiluvchanlik muskul va to’qimalarning elastikligiga bog’liq. Muskullar elastiklik 
xususiyatlari markaziy nerv sistemasining ta’sirida o’zgarishi mumkin. 
17
M.J.Abdullayev, M.S.Olimov,N.T.To’xtaboyev Yengil atletika va uni o’qitish metodikasi 2017

---

Musobaqalardagi ruhiy ko’tarinkilik egiluvchanlikni orttirsa, o’zini yo’qotib qo’yish 
holati egiluvchanlikni kamaytiradi. Egiluvchanlikni ortishi bilan cho’ziluvchan 
muskullar kuchli darajada qo’zg’algan holatga o’tadilar. Egiluvchanlikning 
namoyon bo’lishi muhitning tashqi temperaturasida bog’liq: temperaturaning ortish 
bilan egiluvchanlik ham ortib boradi. Sutka vaqti, boshqa jismoniy sifatlarga 
qaraganda, egiluvchanlikka ko’p ta’sir qiladi. Ertalabki soatlarda egiluvchanlik 
ancha kamaygan bo’ladi. Mashg’ulot o’tkazayotganda, egiluvchanlik to’ri sharoitlar 
ta’sirida o’zgartirishni e’tiborga olish kerak. Egiluvchanlikning yomonlashuviga 
olib boradigan noqulay sharoitlarni razminka yordamida qizish bilan bartaraf qilish 
mumkin. Egiluvchanlik charchash ta’sirida sezilarli ravishda o’zgaradi, jumladan, 
aktiv egiluvchanlik ko’rsatkichlari kamayadi, passiv egiluvchanlik ko’rsatkichlari 
esa ortib boradi. Bolalarda egiluvchanlik kattaroq bo’ladi. Lekin bu faqat tayanch 
harakat apparatining mortligi va zaifligi hisobiga xolos. Shuning uchun bolalarda 
egiluvchanlikni tarbiyalash oson kechadi.
Aktiv egiluvchanlik bevosita muskul kuchi bilan bog’liq. Biroq, 
kuchlilikning 
oshiradigan 
mashqlar 
bilan 
shug’ullanish bo’g’inlardagi 
harakatchanlikni chegaralab qo’yishi mumkin. Lekin bu salbiy ta’sirni engish 
mumkin: egiluvchanlik va kuchlilikni oshiradigan mashqlarni maqsadga muvofiq 
ravishda qo’shib olish borish yo’li bilan har ikkala fazilatning yuksak darajada 
rivojlanishga erishish mumkin. Umurtqa pog’onasining, tos-son va elka 
bo’g’inlarining harakatchanligi eng ko’p ahamiyatga ega. Egiluvchanlikni 
harakatlarni erkin bajarishni ta’minlaydigan darajada rivojlantirish maqsadga 
muvofiq. Bunda egiluvchanlik miqdori harakat bajariladigan maksimal 
amplitudadan ortiqroq bo’lishi kerak. Egiluvchanlikni bo’g’inlar imkoniyatidan 
ortiq darajada rivojlantirish bo’g’inlarning qolaversa tayanch harakat apparatining 
uyg’un rivojlanishini buzadi. Egiluvchanlikni tarbiyalash uchun harakat amplitudasi 
oshirilgan mashqlarda foydalaniladi. Ular 2 guruhga-aktiv va passiv harakatlarga 
bo’linadi. Aktiv harakatlarda biror bo’g’indagi harakatchanlikning ortishi 
bo’g’indan o’tadigan muskullar qisqarish xisobiga ro’y beradi. Passiv harakatda 
tashqi kuchlardan foydalaniladi.
18
Aktiv mashqlar
bajarilish harakteriga ko’ra bir-birlaridan farq qiladi: bir 
fazali mashqlar va prujinasimon mashqlar; silkinish mashqlari; yuklama bilan 
yuklamasiz bajariladigan mashqlar. Bulardan tashqari, maksimal amplituda 
sharoitda gavdaning harakatsiz holatini saqlab turadigan statik mashqlar ham shu 
gruppaga kiradi.