Alisher navoiy nomidagi o‘zbek tili va adabiyot universiteti o`zbek tili va adabiyotini o‘qitish fakulteti

 
 
2.3. Adib hayoti va ijodini o‘rganishda sayohat darslaridan 
foydalanish. 
 
Yoshlarga ta’lim berishdan asosiy maqsad barkamol avlod ongiga fan 
asoslarini puxta singdirish orqali ularni diyonatli, e’tiqodli qilib o‘stirish, ijtimoiy 
hayotdagi har bir hodisaga ongli yondashish, egallagan bilim va ko‘nikmalarini 
hayotga tadbiq etish qobiliyatini tarkib topdirib, rivojlantirishdan iborat. 
Bu jihatdan ayniqsa adabiyot darsi yosh avlodni jamiyatimiz olg‘a surayotgan 
yuksak g‘oyalar ruhida tarbiyalash vositasi hisoblanadi. 
Bundan tashqari nazariya bilan amaliyotni birgalikda, chambarchas bog‘lab, 
ya’ni o‘tilayotgan mavzuni unga doir material, dars jihozi, shoir yashagan davr 
muhitini his qilishi uchun “Sayohat darsi” usulidan ham foydalanishi mumkin.
Yozuvchi (shoir) hayoti va ijodini o‘rganishda adabiyot va san’at muzeylari, adib 
qadamjolari hamda adib uy-muzeylariga sayohatlar uyushtirish, tug‘ilgan kuni 
munosabati bilan yozuvchi- shoir(shoira)lar bilan uchrashuvlar tashkil qilish 
yaxshi natija beradi. Muzeyda o‘tilgan dars: sinfda o‘tilgan darslarni to‘ldiruvchi, 
o‘quvchi- talabalar tasavvurini boyituvchi, mazmundor darslardan biri hisoblanadi. 
Bunday darslar talabalar xotirasida uzoq saqlanib qoladi. Muzeydagi yozuvchi 
hayoti va ijodiga taalluqli bo‘lgan eksponatlar haqidagi ma’ruza muzey 
boshqaruvchisi yordamida talabalarga yetkaziladi. O‘qituvchining o‘zi ham 
reproduktiv usulda talabalarga gapirib o‘tish lozim. Demak, o‘qituvchining o‘zi 
ham muzey va uy- muzey eksponatlari bilan oldindan tanishish, yozuvchi 

---

49 
(shoir)hayoti va ijodiga taalluqli ma’lumotlarni o‘rgangan bo‘lishi, lozim bo‘lsa, 
adibning oilasi, shogirdlari bilan uchrashuvlar tashkil qilishi kerak. Muzey 
eksponatlari bilan talabalar tanishish jarayonida quyi sinfda o‘tilgan mavzular 
takrorlanadi, mustahkamlanadi. Jumladan, o‘quvchilar yozuvchining bolalik davri, 
uning oilasi, qarindoshlari, shogirdlari, do‘stlari, uning sevimli mashg‘ulotlaridan 
xabardor bo‘ladi. Yozuvchi ijodiga o‘z hissasini qo‘shgan qardosh adiblar haqida 
va uning qardosh xalqlar adabiyotiga qo‘shgan hissasi haqida bahs yuritiladi.
Akademik litseylarning 3-bosqichida G‘.G‘ulom hayoti va ijodini o‘rganishga 
2 soat ajratilgan. Bu ikki soat davomida shoirning hayoti va ijodi haqida ma’lumot. 
G‘.G‘ulom she’riyatidagi shaxs va jamiyat, inson va olam munosabatlaridagi nozik 
qirralarning aks ettirilishi. “Turksib yo‘llarida”, “Sen yetim emassan”, “Sog‘inch”, 
“Vaqt”, “Alisher” kabi she’rlarining yaratilish tarixi va badiiy tahlili. Uning 
nasrdagi hajviy pafos hamda haqqoniy ruhning yetakchilik qilishi. Uning 
hakoyalaridagi kulgi qo‘zg‘atuvchi vaziyat va holatlar, ularning mohirona bayon 
etishdagi vosita va usullar tahlil qilinadi”
13
. 
Akademik litseylarda tahsil olayotgan o‘quvchilar ta’limni ma’lum bir oliy 
ta’lim muassasasida davom ettirishni reja qilgan bo‘lib, o‘qituvchidan dars 
o‘tishning yangi va samarali usullarini izlashni talab qiladi. Bunda darslik va o‘quv 
qo‘llanmalardagi ma’lumotlardan tashqari, turli xildagi amaliy mashg‘ulotlar 
tashkil yetish yaxshi natija beradi. SHulardan biri muzeylarga borib o‘tkazilgan 
sayohat darsidir.
Masalan: 
G‘afur G‘ulom mavzusi yuzasidan “G‘afur G‘ulom uy muzeyi” 
ga sayohat darsi quyidagicha amalga oshiriladi.
O‘quvchi-talabalar adibning uy-muzeyiga borishdan oldin, ilmiy va badiiy 
adabiyotlar bilan puxta tanishadi. Matbuot va ommaviy axborot vositalaridan 
ma’lumotlar to‘plashadi. Adibning tug‘ilib- voyaga yetgan Toshkent shahrining 
geografik xaritasi chiziladi. Toshkent oqshomi (2005 yil 2 may soni) gazetasida 
Oybek va G‘afur G‘ulom fotosurati kattalashtirilib portret sifatida taqdim etiladi. 
Adib zamondoshlarining G‘afur G‘ulom nomiga aytilgan fikrlari, G‘afur 
13
Akademik litseylar uchun o‘quv dasturi. –T.: 30-bet. 

---

50 
G‘ulomning o‘z farzandlariga, zamondoshlariga, shogirdlariga bildirgan fikrlari 
katta qog‘oz plakatlarda namoyish etiladi. O‘qituvchi tomonidan adib tug‘ilib-
o‘sgan diyor haqida qisqacha ma’lumot beriladi. Adib nomini abadiylashtirish 
uchun 
h
ukumatimiz tomonidan chiqarilgan qaror o‘qiladi va uning nomini 
abadiylashtirish uchun qaerlarga qo‘yilganligi haqida so‘z yuritiladi.
Darsni adib uy-muzeyida tashkil qilish uchun o‘qituvchi tomonidan 
quyidagicha tayyorgarlik ko‘riladi:
-o‘quvchi-talabalarga uy-muzeyning ichki qoidalarga rioya qilishlari haqida 
tushuncha beriladi; 
- dars davomida muzey boshqaruvchisining gaplarini yozib olish uchun 
(qalam, ruchka, o‘chirg‘ich daftar,chizg‘ich) kerakli o‘quv anjomlarini 
tayyorlash ta’kidlanadi; 
- darsni o‘quv maskanlariga joriy qilish uchun muzeydagi faoliyat yozib 
borish uyushtiriladi; 
- o‘quv maskanlari va til va adabiyot xonalarini boyitish uchun devoriy 
gazeta, alg’bom, bukletlarga nusxa ko‘chirishda fotoapparatdan foydalanish 
tavsiya 
etiladi.
Talabalar adib hayoti va ijodi bilan tanishganlik, tayyorgarlik darajasini 
aniqlash uchun o‘qituvchi tomonidan beriladigan savollar.