Кино ва телевидениеда монтаж

Perebivka 
Perebivka so‘zi rus tilidagi 
perebit
– 
bo‘lmoq, kesmoq
so‘zidan olingan bo‘lib, montajda bu so‘zni chalg‘itish, fikrni 
bo‘lish ma’nosida ishlatiladi. 
Montajda perebivka tomoshabinni 
asosiy voqeadan bir oz muddatga chalg’itish uchun ishlatiladi.
Bir epizod ichida qo‘shni kadrlardagi, ya’ni o‘zidan oldingi 
va keyingi kadrlardagi ob’ektlarni o‘zida aks ettirmagan alohida 
kadrga perebivka deyiladi. 
«Perebivka» uchun kinematografchilar va televizion 
ishchilar –deyarli mo‘jizaviy so‘z, sehri atam desak ham 
bo‘ladi.Nazarimizda, bu so‘zning kuchini hatto maktabda birinchi 
sinf o‘quvchilari va “ilg‘or” bog‘cha bolalari hambilishadi. 
Bu usulning kelib chiqishi ham ekranda vaqtning tabiiy 
oqiminibuzish 
bilan 
bog‘liq. Perebivka usuli–tomoshabin 
diqqatini 
vaqtincha 
boshqa 
bir 
ob’ektgayoki 
voqeaga 
chalg‘itishga 
vatomoshabin 
chalg‘iganvaqtdan 
foydalanib 
qahramonning mazkur epizoddagi bir ishni yakunlab boshqa bir 
harakatniboshlab olishini ta’minlashga qaratilgan. Albatta, 
rejissyor bu usuldan qahramonning biror ishni oxiriga yetkazib 
bo‘lib keyin boshqa yana bir ishni boshlashini kutib o‘tirgisi va 
bu uzoq davom etadigan jarayon bilan tomoshabin vaqtini 
o‘g‘irlashni istamagan paytda foydalanadi. 
Perebivka kadri montaj ketma-ketligida doimo ekranda 
kechayotgan voqeaning tabiiy vaqt oqimida hosil bo‘lgan 
uzilishni to‘ldirish uchun foydalaniladi.
Bir tomondan qaralsa perebivka –bu qahramonning aslida 
yuz berishi kerak bo‘lgan uzluksiz harakatini atayin uzib qo‘yish 
demakdir.Lekin 
boshqa 
tomondan,perebivka 
usuli 
tomoshabingaana shu vaqt qisqarishini sezilmaydigan qilish 
uchunham ishlatiladi. Bu usul – tomoshabinda, aslida uzilgan 
qismlardan iborat bo‘lgan voqealarni xuddi uzluksiz, yaxlit va 
vaqt bo‘yicha tabiiy rivojlanayotgandek taassurot uyg‘otishni 
nazarda tutadi. 
Bu usulning asosida oddiy hayotiy o‘xshashlik yotadi. 
Bezorilarbiror odam bilan atayin urush chiqarish uchun shunday 
usuldan foydalanishadi. Sizning jig‘ingizga tegish uchun atayin 
kichikroq vakillarini yuborishadi. U sizni boplab so‘kadi. Siz 
asabiylashasiz, ana u surbet yigitchani ta’zirini berib qo‘yishga 

---

181
shaylanasiz. Biroq, shu onda sizni kimdir chaqiradi. Siz beixtiyor 
ovoz kelgan tomonga qaraysiz. “Bopla uni, ta’zirini berib qo‘y”–
deydi sizga g‘alamis. Siz o‘z nigohingizni yana pakana yigit 
tomonga qaratasiz. Ne ko‘z bilan ko‘ribsizki uning o‘rnida har bir 
mushti kalladay keladigan davangirday yigit turibdi. 
Siz ovoz kelgan tomonga angraygan paytingizda, yigitlar 
almashib olishgan, vaziyat o‘zgargandi. Mana sizga perebivka 
usuliga yaqqol misol. 
Ekran 
san’atida rejissuraning vazifalaridan biri –
chegaralangan ekran vaqti doirasida asarning eng yorqin va 
ifodali qismlarni tanlab olish va ikkinchi darajalilarini chiqarib 
tashlash yo‘li bilaniloji boricha ko‘proq ma’lumot berishdir. 
Perebivka ijodkorlarga bu vazifani ko‘p hollarda aynan elegant va 
oddiy usulda, sezilmaydigan qilib, badiiy omillarni yo‘qotmagan 
holdabajarishga yordam beradi. 
Yana bir oddiy misolga e’tibor qaratamiz. Televizion 
tasvirga 
olish 
guruhi 
mashxur 
iqtisodchi-akademikning 
kvartirasigakelishdi. Undan zamonaviy dolzarb bir masala 
bo‘yicha intervyu olish kerak va intervyuningfaqat uch minutli 
qismi ko‘rsatuvdan joy oladi. 
Chiroqlar qo‘yilgan, kamera yoqilgan, birinchi savol ham 
berildi. Tasvirga olish boshlandi. 
Barcha savol va javoblarni tasvirga olish uchun 15 daqiqa 
vaqt sarflandi va bu vaqt davomida kamera faqat akademikni 
tasvirga olib turdi. Material montaj qilish uchun studiyaga olib 
borildi. Tasvirga olingan materiallar rejissyor va montajchining 
qo‘liga kelib tushdi. Akademik bildirgan fikrlar, uning nigohi, 
qo‘l harakatlarijuda qiziqarli va original. Biroq 15 daqiqalik 
videomaterialdan faqat 3 daqiqasini qoldirish mumkin xolos. 
Montajchi rejissyorning rahbarligi ostida intervyuning eng yaxshi 
va qiziqarli qismlarini tanlab oladi, ularni kesib oladi va bu 
qismlarni shunchaki birin-ketin birlashtirib chiqadi. Natijada 3 
daqiqa 10 soniyalik rolik paydo bo‘ldi. Vazifa bajarildi desak ham 
bo‘ladi. Ekranga qaraymiz: daxshat! 
Intervyu berish davomida akademik yetti marta huddi elektr 
stolida tok urgandek sapchib ketdi. So‘zlarini esa juda yaxshi 
gapirgan! 

---

182
80-yillarda bu intervyu huddi shu ko‘rinishda efirga 
uzatilivergan bo‘lardiyam. Biroq keyinchalik, 20-asr oxiriga kelib 
kimdirbu holatga chek qo‘ydi. Zamonaviy elektronika boshqa 
“mo‘jizalarni” yaratishga ham imkon bera boshladi. Kadrlar 
ulangan choklarga, birinchi kadrdan ikkinchi kadrga o‘tganda 
qahramon holati o‘zgarib qolgan vaziyatlarda, masalan boshi bir 
oz egilib qolgan yoki qo‘lini bir oz ko‘targan va hokazo 
holatlarda ana shu chok o‘rtasiga bir lahzalik oq ekran tasvirini 
montaj qo‘yib efirga beraverishgan. 
“Aqlli boshlar” akademik va tomoshabinni o‘zaro o‘rin 
almashishga majbur qilishdi. Akademik endi ekranda juda a’lo 
darajada gapirar, endi uning o‘rniga ekran qarshisida o‘tirgan 
tomoshabin 
sakray 
boshladi. 
Yorqin 
oq 
ekran 
tasviri, 
fotoapparatning chaqmoqli “vspishka”si kabi tomoshabinni bir 
lahzaga ko‘zini qamashtiradi. Ekranda oq ekran “chaqnagan” 
paytda u beixtiyor ko‘zlarini berkitar, va tabiiyki, ekranda 
akademikning holati o‘zgarib qolganini ko‘rolmay qolardi. 
“Qoyilmaqom usul!”, bundan battari bo‘lmaydi! 
Bundan qariyb yarim asr muqaddam, bizning buyuk 
ustozimiz, rejissyor, kino nazariyotchisi L.V.Kuleshov o‘zining 
“Rejissura asoslari” deb nomlangan ajoyib darsligini yozgandi. 
“Perebivka” usuli haqida bu kitobda turli misollar bilan sodda va 
tushunarli tilda yozib qo‘yilgan. Keling, ana shu kitobda 
keltirilgan misollarni ko‘rib chiqamiz! 
Akademikni 
tasvirga 
olish 
jarayonida 
bu 
xafsalasiz 
televidenie rejissyorlari aslida nima qilishlari kerak edi? 
O‘zini va boshqalarni hurmat qiladigan boshqa haqiqiy 
professional rejissyorlar kabi, bor yo‘g‘i perebivka uchun kadrlar 
tasvirga olishlari kerak edi! 
Iqtisodiy muammolarga bag‘ishlangan va butunlay jurnalist 
va 
akademik 
D.Lvovning 
suhbatidan 
iborat 
bo‘lgan 
ko‘rsatuvlarning birida rejissyor va operator perebivka kadrlari 
sifatida olimni hurmat va diqqat bilan tinglayotgan jurnalistning 
o‘zini tasvirga olishgan. Ular ko‘rsatuvni tayyorlashda olimning 
salbiy fikrlarini, gapirish chog‘ida tutilishlari yoki takrorlashlarni 
chiqarib tashlash kerak edi. Montajda ular akamedikning nutqi 
yozilgan kadrlar orasiga uning o‘ychan holda o‘tirgan kadrlarini 
ham qo‘yishgan.

---

183
Perebivka usulidan foydalanib nimaga erishildi? Savolning 
birinchi qismiga javob berib bo‘lganidan so‘ng olim jurnalist 
bilan suhbatning davomi haqida fikrlashib olishga qaror qiladi. 
Takliflarni olganidan so‘ng u yana gapirishda davom etdi. 
Matnning birinchi qismi so‘ngida olim kursiga suyanib o‘tirgandi, 
suhbatning ikkinchi qismi boshida esa u stolga tirsaklarini tirab 
olgancha 
o‘tirgan. 
Montajchi 
avvaliga 
matnni, 
ya’ni 
akademikning fikrlarini montaj qilib chiqdi, ana undan keyin 
fonogrammaning uzunligi bo‘yicha akademik aks etgan birinchi 
kadrning tugash qismini va ikkinchi qismning boshini kesib 
tashladi, ularning ulangan joyiga esa suhbatdoshini diqqat bilan 
tinglab o‘tirgan jurnalistning tasvirlarini montaj qilib yubordi. 
Ekranda o‘z suhbatdoshini diqqat bilan tinglab turgan aqlli 
inson 
haqidagi 
bir 
tekis 
rivojlanuvchi 
hikoya 
hosil 
bo‘ldi.Tomoshabinga bunday montajdan keyin ko‘rish qo‘layligi 
yaratilishi 
aniq.Tomoshabinning 
esa 
hatto 
akademikning 
so‘zlaridan qandaydir qismlarining kesib tashlanganligi hayoliga 
ham kelmaydi
.
Perebivka –bu ko‘p tarqalgan va juda sodda usuldir. Badiiy 
kinoda, multiplikatsiya va animatsiyada, hujjatli va ilmiy 
ommabop kino sohasida, televideniedagi istalgan ko‘rsatuvlarda 
uning imkoniyatlaridan faol foydalniladi. Bu usulning mohiyati 
tomoshabinning diqqatini vaqtincha biror boshqa ob’ekt yoki 
voqeaga chalg‘itib turishdan iborat.