Кино ва телевидениеда монтаж

 
Qorong‘ulashish 
Qorong‘ulashish effekti rus tilida 
zatemnenie
deb ataladi va 
rejissyorlik 
ssenariylarida 
va 
tasvirga 
olish 
chizmalari, 
raskadrovkalarda qisqartirib “ZTM” shaklida yoziladi. Kino 
san’atining eng eski usullaridan biri! Odatda, qorong‘ulashish 
usuli kadr yoki epizodni sekin astalik bilan yakunlash, 
yakunlanayotgan epizod va yangi boshlanayotgan epizod 
voqealari o‘rtasida qandaydir bir vaqt o‘tganini ifodalash uchun 
ishlatiladi.
Qorong‘ulashish – doimo muayyan bir vaqt oralig‘ini 
anglatadi: bir voqea tugadi va yangi voqea boshlandi. 
Qorong‘ulashish effekti bilan voqealarni ulash bu voqealar 
o‘rtasida albatta muayyan vaqt o‘tgani anglatadi va bu vaqt 5 

---

184
daqiqa, hatto bir necha yillar bo‘lishi ham mumkin. 
Professional kinochilar orasida “Qorong‘ulikka kirish” va 
“Qorong‘ulikdan chiqish” kabi iboralar rivojlangan. Haqiqatdan 
ham qorong‘ulashish usulidan nafaqat epizodning tugash qismida, 
balki uning boshlanish qismida ham faol foydalanib kelinadi. 
Ba’zida undan voqealar o‘rtasidagi shartli uzilishdan keyin yangi 
epizod voqealariga sekin astalik bilan kirib borish maqsadida 
foydalaniladi. Biroq, odatda 
qorong‘ulashishdan chiqish
faqat 
bundan 
avvalgi 
epizod 
qorong‘ulashishga kirish
bilan 
yakunlangan 
bo‘lgan paytlardagina to‘g‘ri foydalanilgan 
hisoblanadi. 
Qorong‘ulashishga kirish jarayoni va uning 
davomiyligi yakunlanayotgan epizodning dramatizmiga va ichki 
dinamikasiga bog‘liq bo‘ladi. U o‘z hajmi bo‘yicha yarim 
soniyadan 5 sekundgacha bo‘lishi ham mumkin. 
Biroq shuni yodda tutmoq kerakki, qorog‘ulashish deyarli 
doimo tomoshabinni epizod kontekstidan olib chiqib ketuvchi 
muayyan kayfiyatli holatni ifodalaydi. Qoronqulashishdan keyin 
birdaniga yorqin kadrni montaj qilish, tabiiyki, keyingi 
voqealarning xarakter jixatdan keskin o‘zgarishini ifodalaydi. 
Insonning fiziologiyasi va psixologiyasi – juda murakkab va 
mukammal tizimlardir. Sizga necha yuz marta “qalampir shirin 
bo‘ladi” deb uqtirishmasin, siz baribir bunga ishonmaysiz. 
Bizning ongimizda tabiatan shunday narsa jo bo‘lgan, kech 
tushishi, qorong‘ulik bo‘lishi yana bir kunning tugaganini, 
qandaydir yakunni anglatadi. Ekrandagi qorong‘ulashish ham 
bizga huddi shunday ta’sir ko‘rsatadi. Tabiatda oqshom kirib 
kelishi 
sekin 
astalik 
bilan 
ro‘y beradi va ekrandagi 
qorong‘ulashish ham sekin-astalik bilan yuz beradi.