Favqulodda vaziyatlarni bartaraf qilish hamda tizimni takomillashtirish

* * *
DON MAHSULOTLARI SAQLANADIGAN OMBORXONA MISOLIDA 
YONG‘INNING XAVFLI OMILLARINI BAHOLASH. 
Raupov D.R., Eshmo‘minov J.J., Tirkashev Sh.A., Navro‘zov Sh.M.,
(O‘zbekiston Respublikasi FVV Akademiyasi) 
Yong‘inning havfli omillarini baholashni (taxmin qilishni) Don mahsulotlari 
(guruch,grechka, bug‘doy,un) saqlanadigan
ombor misolida ko‘rib chiqamiz. 
Reja bo‘yicha ombor o‘lchamlari: 
kengligi = 9 m; uzunligi = 12 m; balandligi = 3,6 m. 
Ombor rejasi 1-rasmda keltirilgan.
Berilganlar: 
Geometrik harakteristikalari:
L = 12 m; В = 9 m; Н = 3,6 m. 

---

34 
N
eshik
=2: h
d1,2 
= 1,9 m; b
d1,2 
= 0,8 m kordinatalari: у
d1 
= 0 м; х
d1 
= 2 m;
у
d2 
= 9 m; х
d2 
= 10 m; 
ochiq oynalar (ochiq oynalar soni N
оo
= 1): h
оo1 
= 1,8 m; b
оo1 
= 2 m; 
kordinatalari: x
оo1 
= 0 m; у
оo1 
= 3 m; z
оo1 
= 0,8 m; 
yopiq oynalar (yopiq oynalar soni N
yo
=2): h
zo1,2 
= 1,8 m; b
zo1,2 
= 2 m; 
kordinatalari:: x
zo1
= 12 m; y
zo1
= 1,5 m; z
zо1 
= 0,8 m; T
kr 
= 300
о
С; x
zo2
= 12 m;
y
zo1
= 6 m; z
zо1 
= 0,8 m; T
kr 
= 250 
о
С; 
1-rasm. Ombor rejasi. 
Yong‘in ko‘rsatkichlari. 
Don mahsulotlari (guruch,grechka, bug‘doy,un) yong‘in 
yuklamalini namunadan olamiz:
Q
р
n 
= 17 МDj/kg; w
ls
= 0,005 m/s; 
sol

= 0,008 kg/(m
2
xs); 
D
opt 
= 1096 Npxm
2
/kg; L
О2 
= -0,968 kg/kg; L
СО
=0,163 kg/kg; 
L
СО2
=0,812 kg/kg; М
о
= 1300 kg; l
пн 
= 10 m; b
пн 
= 5 m; h
пн 
= 0 m; 
Boshlang‘ich va chagaraviy shartlarni beramiz: 
T
m0 
=19 
о
С; T
a 
= -23 
о
С; p
a
=101300 Pa. 
Yong‘inni rivojlanish senariysi: yong‘inni chiqishi yonuvchi materiallar 
joylahsgan yuza markazida.
Yong‘inning xavfli omillarini baholash uchun yong‘in rivojlanishining 
integral matematik modelidan foydalanildi va dasturiy ta’minlti yaratildi. Quyida 
yong‘inning xavfli omillarini modellashtirishning hisobiy natijalari Т
m
(τ), µ
m
(τ), 
X
О2
(τ), X
CO2
(τ), X
CO
(τ), S
yon
(τ), Y*(τ), l
ko‘r
(τ) qiymatlarini vaqt davomida 
o‘zgarish grafiklarini chizamiz va ularni vizuallashtiramiz (1-8 rasmlar). 

---

35 
1-rasm. O‘rtaxajmli temperatura va vaqt orasidagi bog‘lanish grafigi Т
m
 (τ). 
2-rasm. O‘rtaxajmli uglerod oksidi konsentratsiyasi va vaqt orasidagi 
bog‘lanish grafigi СО (τ). 
 
3-rasm. O‘rtaxajmli uglerod dioksidi konsentratsiyasi va vaqt orasidagi 
bog‘lanish grafigi СО
2
 (τ). 

---

36 
4-rasm. O‘rta xajmli kislorod konsentratsiyasi va vaqt orasidagi 
 bog‘lanish grafigi. О
2
 (τ) 
 
5-rasm. O‘rtaxajmli tutunning optik zichligi va vaqt orasidagi
bog‘lanish grafigi µ
m
 (τ). 
6-rasm. Ko‘rish masofasi va vaqt orasidagi bog‘lanish grafigi l
ko‘r
(τ). 

---

37 
7-rasm. Tekis taqsimlangan bosim va vaqt orasidagi bog‘lanish grafigi Y* (τ). 
8-rasm. Yong‘in maydoni o‘zgarishi va vaqt orasidagi bog‘lanish
grafigi S
yon
(τ). 
Ushbu grafiklardan quyidagi hulosalarni aytishimiz mumkin: 
1. O‘rtaxajmli temperatura va vaqt orasidagi maksimal bog‘lanish
Т
m
(τ)=219 
0
С. 
2. O‘rtaxajmli uglerod oksidi konsentratsiyasi va vaqt orasidagi maksimal 
bog‘lanish СО(τ)= 1,493. 
3. O‘rtaxajmli uglerod dioksidi konsentratsiyasi va vaqt orasidagi maksimal 
bog‘lanish СО
2
(τ)= 7,472. 
4. O‘rta xajmli kislorod konsentratsiyasi va vaqt orasidagi maksimal
bog‘lanish О
2
(τ)=23. 
5. O‘rtaxajmli tutunning optik zichligi va vaqt orasidagi bo‘g‘lanish 
µ
m
(τ)=49,029 Np/m. 
6. Ko‘rish masofasi va vaqt orasidagi bog‘lanish l
ko‘r
(τ)=15 m. 
7. Tekis taqsimlangan bosim va vaqt orasidagi maksimal bog‘lanish
Y* (τ)=1,56 m. 
8. Yong‘in maydoni o‘zgarishi va vaqt orasidagi maksimal bog‘lanish
S
yon
(τ)=50 m
2
.