Leksemalarida graduonimiya bitiruv malakaviy ishi

Kasallanmoq, kasalga chalinmoq.
Bu fe‟llarning ma‟nosi bir 
qaraganda bir xil bo„lsada lekin ma‟noda ma‟lum farqlar bor va huchsiz 
darajadan kuchlilikka qarab siljimoqda. 
Kasallanib bo„lganku bu qo„y. 
Avg„ondan kasalga chalinib keldi 
Ajablanmoq, 
hayratlanmq, 
dong 
qotmoq
. 
Ushbu fe‟llarning 
darajalanish qatorini tuzishda ma‟noning kuchayib borishini hisobga oldik va 
tushunarli bo„lishi uchun izohli lug„atdan foydalanib ma‟nosiga oydinlik kiritdik 
va aynan ma‟nosini tushuntirish maqsadida keltirdik. 
(Ajablanmoq- hayron qolmoq, hayratda qolmoq, tajubda qolmoq, hayron 
bo„lmoq
12
hayratlanmoq- taajubga tushmoq, sarosimaga tushmoq, dong qotmoq-
es hushi qochib hayratdan serrayib qolmoq.) 
Eri nimadir deb hazillashdi, egilib yuzidan o„pdi, xotininig befarqligidan 
ajablandi:- Tuzukmisan? Dedi yelkasini silab. 
Erini o„z dugonasini uyida ko„rib hayratlandi. 
“Men eringdan xomiladorman”degan gapni eshitib turgan joyida dong qotdi. 
Dam olmoq, orom olmoq, hordiq chiqarmoq
. Bu darajalanish 
qatorini tuzishda ham ma‟noning kuchayib borishini nazarda tutdik, dam olmoq 
shunchaki charchog„ini chiqarish ma‟nosini anglatsa, bu darajalanish qatorining 
12
O‘zbek tilining Izohli lug’at. 2tomlik. M.Rus tili I28 

---

47 
so„ngidagi hordiq chiqarmoq fe‟li nisbatan kengroq va kuchliroq ma‟no 
ifodalaydi, bunga quyidagi misollarni kuzatganda ham guvoh bo„lami 
Bari azoblarga chidashim mumkin, faqat uni ko„rmaslik azobiga emas, men 
faqat uning hayolida dam olaman.
13
Uning og„ushida orom olaman. 
Hamma tashvishni unutib bu yerda bemalol hordiq chiqarishingiz mumkin. 
Xo‘mraymoq, o‘qraymoq
. 
Bu fe‟llarni darajalanish qatoriga joylashtirishda bevosita izohli 
lug„atga murojaat qildik va u so„zlar bildirgan ma‟noning kuchlilik darajasiga 
qarab bu qatorga joylashtirdik.(o„qraymoq-yomon ko„z bilan qaramoq, 
qovog„ini solib tikilmoq
14
,xo„mraymoq- jahl yoki g„azab bilan qaramoq, 
chaqchaymoq
15
) 
Arpangni xom o„rdimi,