Avtotransport korxonalarida qo‘llaniladigan yonilg‘i, mоу, maxsus suyuqliklar va boshqa moddalarning zaharliligi va ularni qo‘llashda texnika xavfsizligi

Dizel yonilg‘isi bug‘larining zaharliligi
, odatda, benzinning zaharliligidan 
yuqori bo‘ladi, ammo dizel yonilg‘isining bug‘lanuvchanlik darajasi pastligi 
hisobiga yonilg‘i bug‘larining havodagi konsentratsiyasi sezilarli darajada kam 
bo‘ladi. Dizel yonilg‘isi bug‘larining havodagi ruxsat etilgan konsentratsiyasi 0,3 
mg/m
3
deb belgilangan. Dizel yonilg‘ilaridan zaharlanishda profilaktika va yordam 
ko‘rsatishdagi tadbirlar benzinni ishlatishdagi kabi amalga oshiriladi. ATKda 
boshqa turdagi yonilg‘ilar (sintetik yonilg‘ilar, siqilgan gaz, spirtlar) dan yoki 
yonilg‘i sifatini yaxshilovchi turli xil komponent va qo‘shilmalardan 
foydalanganda texnika xavfsizligi bo‘yicha tegishli instruksiyalarga rioya etish 
lozim.
Ishlatilgan gazlarning zaharliligi.
Dvigatellar atmosferaga chiqarib 
tashlaydigan yonish mahsulotlari yoki yonilg‘i va moyning chala oksidlanish 
mahsulotlarining 
odam 
organizmini 
zaharlaydigan 
va 
atrof 
muhitni 
ifloslantiradigan o‘nlab komponentlaridan uglerod (II)-oksidi (CO), azot oksidlari, 
yonmay qolgan uglevodorodlar, aldegidlar, oltingugurt birikmalari, qo‘rg‘oshin 
birikmalari va qurumni ko‘rsatish mumkin.
Uglerod (II)-oksidi
(is gazi) uglerodli yonilg‘ilar kislorod yetarli bo‘lmagan 
sharoitlarda yonganida hosil bo‘ladi. Is gazi gemoglobin hosil qiluvchi faol 
markazlar ishini to‘xtatib qo‘yadi, buning oqibatida inson organizmida oksidlanish 
jarayonlari buziladi, bu esa o‘limga olib kelishi mumkin. Is gazining havodagi 
ruxsat etilgan konsentratsiyasi 0,02 mg/m
3
deb belgilangan. Is gazi 
konsentratsiyasi bu miqdordan ziyod bo‘lganida organizm sezilarli darajada 
zaharlanadi. Bunda birinchi bosqichda bosh og‘rig‘i paydo bo‘ladi, yurak urishi 
tezlashadi, nafas qisadi, odam qayt qiladi. Ikkilamchi bosqichda kishini uyqu 
bosishi, keyin hushdan ketishi mumkin. Is gazining havodagi konsentratsiyasi 0,65 
mg/m
3
bo‘lsa, kishi hushidan ketishi mumkin, 2,5 mg/m
3
bo‘lganida esa, kishi 
o‘lishi mumkin.
Azot oksidlari.
Azot (II)-oksidi ko‘zning shilliq pardasini, o‘pkani 
yallig‘lantiradi, yurak-qon tomir tizimida tuzatib bo‘lmaydigan o‘zgarishlarga 
sabab bo‘ladi. Azot oksidlarining juda kam miqdori ham xavfli hisoblanadi. Azot 
oksidlari uglevodorodlar bilan birikib, zaharli nitrooleiflar hosil qiladi. Ularning 
organizmga zararli ta’sirini hech qanday vositalar bilan yo‘qotib bo‘lmaydi.
Uglevodorodlar.
Yonmay qolgan uglevodorodlar bir necha yuz kimyoviy 
birikmalar aralashmasidan iboratdir. Aralashma yoqimsiz hidga ega bo‘lib, 
ko‘pgina surunkali kasalliklarni keltirib chiqaradi. Ayrim aromatik uglevodorodlar 
kuchli zaharli xususiyatlarga ega bo‘lib, markaziy asab va mushak tizimiga salbiy 
ta’sir etadi. Alifatik uglevodorodning zaharlilik darajasi pastroq bo‘lib, ular 
markaziy asab tizimiga narkotik kabi ta’sir ko‘rsatadi.

---