А. Пирматов, С. Л. Матисмаилов, Қ.Ғ

Йигиришнинг мақсади
хомаки маҳсулотдан белгиланган хоссаларга 
эга бўлган ип тайѐрлашдан иборат.
Йигиришнинг моҳияти 
эса хомаки маҳсулотни маълум чизиқий 
зичликкача чўзиб ингичкалаштириш, бурамлар бериш орқали пишитиш, 
белгиланган тартибда ўраб муайян поковка ҳосил қилишдан иборат.
Йигириш машиналари 
ҳалқали, ҳалқасиз, урчуқли
ва 
урчуқсиз
усулларда ишлайдиганларга бўлинади. Мавжуд йигириш усулларининг 
оддий схемалари 154-расмда келтирилган. 
Йигириш усуллари пишитиш ва ўраш жараѐнларининг бир вақтда ѐки 
алоҳидалиги, шунингдек пишитиш амалга ошиши усули билан бир-биридан 
фарқланади. Шунга кўра пишитиш органи ҳам ҳар хилдир. 
Пиликдан 
ип 
тайѐрлашда 
ҳалқали 
йигириш 
машиналари 
ишлатилатилади (154а – расм). Ҳалқали йигириш машиналари ишлаш 
усулига қараб даврий ва узлуксиз йигириш машиналарига ажратилган. 
Даврий машиналар селфакторлар деб аталиб, ўта ингичка (3,33 – 5,0 текс) 
ипларни йигиришда ишлатилади. Узлуксиз ишлайдиган машиналар кенг 
тарқалган бўлиб, турли чизиқий зичликдаги иплар йигиришда ишлатилади. 
Даврий йигириш машиналари ип сифатини таъминласа-да, унумдорлиги 
пастлиги учун кенг қўлланилмайди.
Ҳалқали йигириш машинасида асосан учта технологик жараѐн - 
чўзиш, 
пишитиш ва ўраш
жараѐнлари бажарилади.

---

221 
154- расм. Йигириш усуллари ва уларнинг оддий схемалари: 
а
-ҳалқали, 
б
-пневмомеханик, 
в
-фрикцион, 
г
-аэро, 
д
-елимлаб, 
е
-ипга тола ўраб, 
ж
-толага 
ип ўраб, 
з
-сохта пишитиб, 
и
-қўшалоқ 
Собиқ Иттифоқ даврида корхоналарида чизиқий зичлиги кичик
бўлган иплар П-66-5М6, П-66-5М7, ПУ-66-5М6, ПУ-66-5М7 машиналарда, 
чизиқий зичлиги ўртача ва юқори бўлган иплар эса П-76-5М6, П-70, П-83-5М 
машиналарида йигирилган. Ўзбекистон тўқимачилик корхоналарида бугунги 
кунда ҳорижий фирмаларнинг Zinser-350, 351, 360 (Zinser), G 33, G 35
(Rieter), RST-1, MP1N (Marzoli), RX 220, 230 (Toyoda), JWF 1510, 1516 
(Jingwei) каби юқори унумдорлик ва компьютерлаштирилган йигириш 
машиналари самарали ишлатилмоқда.
Йигириш машиналарининг тузилиши ва ишлаши деярли бир хил бўлиб, 
одатда икки томонли қилиб тайѐрланади. Улар бир-биридан урчуқларнинг 

---

222 
сони, ҳалқалар орасидаги масофа, чўзиш асбоби ва пишитиш - ўраш 
механизмининг тузилиши билан фарқланади. 
Ҳалқали йигириш машиналарида тўлган найчаларни ажратиш ва 
бўшларини урчуқларга жойлаш автоматик тарзда амалга оширилади, 
ажратилган найчалар вертикал ҳолатда қайта ўраш автоматларига 
транспортировка қилинади. Ушбу йигириш машиналарининг ишчи 
параметрлари компьютер тизими томонидан бошқарилади.
Ҳалқали йигириш машиналари русумидан қатъий назар қуйидаги 
асосий қисмлардан ташкил топган: таъминлаш қурилмаси; чўзиш асбоби; 
етакловчи мослама; пишитиш, ўраш механизми; ҳаракатга келтириш 
мосламаси. 
1- пиликли ғалтак
2- йўналтирувчи 
таѐқчалар
3- зичлагич 
4- чўзиш асбоби 
5- момиқ сўрғич 
6- момиқ сўрғич 
қувури 
7-ип ўтказгич 
8- урчуқ 
9- ҳалқа ва югурдак 
10- ипли патрон 
11- блокча
12-тасма 
13-диск 
155-расм. Ҳалқали йигириш машинасининг технологик схемаси. 

---

223 
Хорижий фирмалар ишлаб чиқараѐтган ҳалқали йигириш машиналари 
қайта ўраш автоматлари билан агрегатлашган бўлиб, юқоридаги қисмлардан 
ташқари тайѐр калавани ажратиш ва бўш патронларни урчуқга жойлаш 
автоматлари билан жиҳозланган бўлиб, калава иплар вертикал ҳолатда қайта 
ўраш автоматларига транспортировка қилинади. Ҳалқали йигириш 
машинасининг технологик схемаси 155-расмда келтирилган.
Ҳалқали йигириш машинасида таъминлаш рамкасига ўрнатилган 
ғалтак ўрамларидан ажралиб чиқаѐтган пилик 1 рамканинг йўналтирувчиси 
чивиқлари 2 ни қамраб ўтади ва машина бўйлаб илгариланма-қайтма ҳаракат 
қилувчи пилик юриткич 3 тешигидан ўтади. Ундан пилик чўзиш прибори 4 
нинг таъминловчи жуфтига келади. Чўзиш приборида пилик ингичкалашиб, 
бурамларини йўқотади ва олд чўзиш жуфтидан юпқа тутамча (мичка) 
шаклида чиқади. Олдинги цилиндр тагида момиқ сўрғич 5 ўрнатилган бўлиб, 
узилган мичкаларни сўриб момиқ сўрғич қувури 6 га жўнатади. Нормал 
жараѐнда мичка бурамлар олиб ип шаклига келтирилганлиги учун ип 
ўтказгич 7 дан ўтиб, катта частотада айланиб турган урчуқ 8 таъсирида 
узлуксиз пишитилади. Ундан сўнг ип ҳалқага кийгизилган югурдак 9 
орасидан ўтиб, патрон 10 ўралади.
Урчуқлар брусга маҳкамланган бўлиб, қуйи қисмида жойлашган 
блокча 11 лар таранловчи ролик 12 ни қамраб ўтувчи тасма орқали бош 
барабан 13 дан ҳаракатга келтирилади. Битта тасма ҳар бир томондаги иккита 
урчуқни ҳаракатга келтиради. Урчуқларнинг айланиш тезлиги бир хил 
бўлишини таъминлаш учун тасмалар махсус тарангловчи роликлар 12 
ѐрдамида тортиб қўйилган. Урчуқ ўз ўқи атрофида бир марта айланганда ип 
бир марта буралади, яъни битта бурам олади. Ипнинг қайишқоқлиги туфайли 
бурамлар югурдак ва ип ўтказгич сиртларидан ўтиб чўзиш приборигача етиб 
боради. 
Ип югурдакнинг урчуқдан маълум даражада орқада қолиши туфайли 
найчага ўралади. Найча ѐки патрондаги битта ип ўрами югурдакнинг 
урчуқдан бир айланишига орқада қолиши натижасида ҳосил бўлади. 

---

224 
Ип патронларга ҳалқа планкасининг урчуқ ўқи бўйлаб юқорига пастга 
илгариланма - қайтма ҳаракатланиши натижасида ўралади. Ўраш шаклига 
қараб цилиндрик ва конуссимон бўлиши мумкин.

---

225