O zbekiston respublikasi sogliqni saqlash vazirligi toshkent pediatriya tibbiyot instituti

Yo'ldosh
Y o'ldosh qator vazifalarni o'taydi: 1) nafas; 2) m oddalar transporti; 3) 
chiqarish; 4) endokrin; 5) bachadon m iom ctriy pardasining qisqarishini 
boshqarishda qatnashadi.
1. Nafas vazifasi hom ila va ona o'rtasida kislorod va C O
2
gazlar 
alm ashinuvidan iborat.
2. Trofik vazifa. H om ila organizm iga ona qonidan ovqat moddalari, 
vitam inlar, elektrolitlar va boshqa zarur bo'lgan moddalarning hom ila 
organizm iga o'tishidan iborat. Trofik vazifani o'tashda dcsidual hujayralar ham 
m uhim rol o'ynaydi. Suv va elektrolitlar yo'ldosh to'sig’idan diffuziya yo'li 
bilan, im m unoglobulinlar sinsitiotrofoblastlar orqali pinositoz yo'li bilan 
o'tadilar.
3. Chiqaruv vazifasi. Hom ila organizm ida kcchadigan jarayonda hosil 
bo'lgan va hom ila organizm i uchun kcrak bo'lm agan, moddalar ona 
organizm iga o'tadi, va ona buyragi orqali chiqarib yuboradilar.
4. To'siq (dcvor) vazifasi. O na qonidagi viruslar, baktcriyalar zaharli 
m oddalardan hom ilani saqlaydi. Yo'ldosh to'sig’i tanlab o'tkazish qobiliyatiga 
ham cga qizilcha, OITS viruslari, siflis mikrobi, ayrim dori moddalar, alkogol 
yo'ldosh to'sig’idan o'tish xususiyatiga ega va har xil tug’ma kasalliklarga olib 
kclishi mumkin.
5. Transport vazifasi. Y o'ldosh turli moddalarni ona organizm idan bola 
organizm iga yoki aksincha bola organizm idan ona organizm iga o'tkazadi.
98

---

D
59-Rasm. G em oxorial yo'ldosh. X orion so’rg’ichlarining taraqqiyoti.
99
Transport usullari: 
diffuziya, pinositoz, faol transport va ekzos.toz.
Sitotrofoblastlarda 60 ga yaqin turli ferm cntlar bor 
U lar moddalarni 
m onolitlarga parchalash va transportda m uxim rol o'ynaydilar.
6. 
Endokrin vazifa. O na va hom ila o'rtasida hom ila taraqqiyotida muhim 
rol o'ynaydigan gorm onlar ishlashdan iborat. G orm onlar sitotrofoblast, 
sinsitiotrofoblast va dcsidual hujayralar tom onidan \shlanadi 
Asosiy 
ishlanadigan 
gormonlar: 
xorionik 
gonodotropin, 
yo ldosh 
laktogem,
progestcron, estrogen, insulin, STT, A K TG , melanotropin va shunga о xshash
bashqa gorm onlar. 
i ' • 
q
irv
Xorigonik gonadotropin. 3 xaftalardan boshlab ishlanadi, eng ко pi s-lU
xaftalarda ishlanib, gipofizda AKTG va buyrak usti bczida steroid gormonlar 
ishlanishini stimullaydi.
Y o'ldosh laktogeni uch oygacha sariq tanada progestcron ishlashni 
stim ullaydi 9 oyga borganida u m aksim um darajasida bo iadi, bu gorrnon ona 
va bola gipofizi gormonlari bilan o'pkada surfaktant ishlamshr, oqsil va 
uglcvodlar alm ashinuvini stimullaydi.
Progestcron a w a l sariq tanada ishlanadi. 
5-6 xaftadan boshlab 
vo'ldoshdagi dcsidual hujayralar tom onidan ishlanadi. Progestcronning 
n
о 
cstrogcnlarga aylanadi. Progestcron bachadon q.sqarishi torm ozlab turadi va 
bachadon 
o'sishini 
stimullaydi, 
im m un-dcpressiv, 
ya m 
hom ilaning 
bachadondan ajralib chiqib kctishidan to'xtatadi.

---

A -yo'ldosh tuzilishi (so'rg’ichlari olib tashlangan lakuna va qon tom irlari 
orqali qon sirkulyasiyasi ko'rsatilgan); 1- xorion cpitcliysi; 2-xorial plastinka; 
3-so'rg’ichlar; 4-fibrinoid; 5- sariqlik qopi; 6-kindik tizim i; 7-yo'ldosh to'sig’i;
8-lakunalar; 9- spiral arlcriya; 10-cndom ctriy bazal qavati; 11-miomclriy.
B-lrofoblasl birlam chi so'rg’ichining tuzilishi (1 xafta).
V -xorionning ikkilamchi cpiclial m czcnxim al so'rg’ichi (2 xafta).
G -xorionning uchlam chi so'rg’ichi qon tom irli cpitclial-m czenxim al 
so'rg’ich
D-xorion so 'rg ’ichlarining tuzilishi (3 xafta).
E-xorion so'rg’ichining tuzilishi (9 xafta) 1-so'rg’icb1 
u-vt-ijq. 2-
m ayda so'rg’ichlar; 3-sim plaslolrofoblast; 4-simplastotro-fobIast yadrolari; 5- 
sitolrofoblast; 6-sitolrofoblast yadrolari; 8-hujayraaro bo'shliq; 9-fibroblast; 10- 
m ikrofag (K ashcnko Gof-baucr hujayralari); 11-cndolcliosil; 12-qon tom ir 
tcshigi; 13-critrosit; 14-kapillyar bazal m cm branasi (E.M .Shvirst bo'yicha).
Estrogcnlar sinsitiotrofoblast tom onidan ham ishlanadi, bachadon 
gipcrplazm iyasi va gipcrtrofiyasida m uhim rol o'ynaydi. H om iladorlikning 
oxirgi oylarida estrogcnlar nihoyatda ko'payadi.
7. 
Y o'ldoshning m iom ctriy m ushaklarining qisqarishida qatnashuvi. 
Yo'ldoshda gistam inaza m onoam in oksidaza kabi fcrm cntlar ishlanadi va 
bachadon m ushaklarining qisqartuvchi gistam in serotonin, katcxolam inlarni 
parchalaydilar va bachadonni qisqarishdan saqlaydilar. Bola tu g ’ilish oldidan 
csa bu fcrm cntlar ishlanishi to'xlaydi, gislam in, serotonin, katcxolam inlar 
ko'payadi va bachadon qisqarishida ishtirok etadi.
M a’lum ki hayvonot dunyosida 4 xil yo'ldosh uchraydi: 1) cpitclioxorial;
2) dcsm oxorial; 3) cndotclioxorial; 4) gcm oxorial.
O dam yo'ldoshi gcm oxorial bo'lib, unda hosil bo'ladigan uchlamchi 
so'rg’ichlar lakunalrdagi qon ichiga botib turadi. Lakunalardagi qon miqdori 
150-200 ml gacha bo'ladi.
Y o'ldoshning tuzilishi va taraqqiyoti, yo'ldosh o'z tuzilishiga ko'ra ikki 
qism dan iborat: 1) bola qism i; 2) ona qismi. U m um an yo'ldosh uchinchi 
xafladan boshlanib 6-8 xaftada tugaydi. Bu davr plascntasiya davri ham
dcyiladi (59-rasm ).