O zbekiston respublikasi sogliqni saqlash vazirligi toshkent pediatriya tibbiyot instituti

K O 'Z O L M A S1N IN G T O M IR L I PA R D A SI
K o'z olm asining tom irli pardasi (t. Vasculosa 
bulbi) sklera va to r 
pardalar orasida yotadi. U nda xususiy tom irli parda, kiprikli tana, va yoy 
parda kabi qism lar tafovut ctiladi.
X ususiy tom irli parda orqa tom ondan to r pardaga yondoshadi. U ning 
asosi STBT dan iborat bo'lib, qon tom ir va pigm ent hujayralariga boy bo'ladi. 
X ususiy tom irli pardada 4 la qavat ajratiladi.
bazal plastika - to'r parda pigm cntli qavaliga tcgib turadi. 
kapillyar tom irlar qavati - kapillyar tom irlar to'r hosil qilib yotadi. 
yirik tom irlar qavati. 
tashqi plastinka - u skleraga tegib turadi.
Bu pardaning asosiy vazifalari; nurni tarqalishiga yo'l qo'ym aslik, to'r 
pardani oziqlantirishda, ko'zdagi bosim ni m e'yorda saqlashda ishtirok etish.
K iprikli tana (corpus ciliares) Tom irli parda ko'z burchagida qalinlashadi 
va kiprikli tana hosil qiladi. Bu tana ikki qism dan iborat; ichki -siliar toj va 
tashqi - siliar xalqa. Siliar toj ustki yuzasidan ko'z gavhariga tana o'sim talar 
(processus ciliaris) chiqadi va sin boylam lari sifatida ko'z gavxarining ustki 
yuzasiga yopishadi (141-rasm (B)). K iprikli tananing asosini uch yo nalishda 
yotgan siliar m ushaklari tashkil etadi va ular akkom odatsiya jarayonida 
m uhim rol o'ynaydi. M ushak qisqarganda boylam bo’shashadi, gavxar c s a ,‘ 
bo'rtib qoladi, nur sindirish kuchi oshadi. Bu holatda yaqindagi jism lar yaxshi 
ko'rinadi.
Yov parda (iris). D isk shaklidagi parda bo'lib, o'rtasida tcshikcha (ko'z 
qorachig'i) bo'ladi. Yoy parda tom irli va to'r pardalam ing hosilasi hisoblanadi
238

---

va orqa tom ondan to'r pardaning pigm entli cpiteliysiga tegib turadi. Yana 
m uhim jix ati yoy parda m uguz parda, ko'z gavxari va uning tashqi va ichki 
kam cralari orasida joylashadi, uning kiprikli tanaga tegib turgan qism i siliar 
qirg'oq deb ataladi. Yoy parda asosi STBT va pigm ent hujayralaridan iborat. 
U nda shartli ravishda 5 ta qavat ajratiladi. (142-rasm ).
Yoy pardada radial yo'nalgan ko'z qorachig'ni kengaytiruvchi (m. 
dilafabor pupillac) va qora<;hiqqa parallel joylashgan qorachig'ni toraytiruvchi 
(m. sphincter pupillae) m ushaklar bo'ladi va ular akkom adatsiyada m uhim rol 
o'ynaydi.
K o'z kam cralari. M uguz va yoy parda orasida oldingi kam cra, yoy parda 
va gavxar orasida orqa kam cra joylashgan. O ldingi kam cra bo'shlig'i suyuqlik 
bilan to'lib turadi. Suyuqlik orqa kam crada kiprikli tana epiteliysi tom onidan 
ishlanadi, gavxar va yoy parda yonidan oldingi kam eraga o'tadi va oxirida 
Shlcm ov kanaliga quyiladi. X ar 2-3 soat ichida bu suyuqlik to'liq yangilanib 
turadi. Suyuqlik tarkibida 95 % gialuron kislotasi bor. Bu suyuqlik hisobiga 
ko'z olm asi ichidagi bosim bir xil saqlanadi. Bosim oshsa glaukom a kasalligi 
kclib chiqadi. 
.
142-rasm. Yoy parda tuzilishi
1. oldingi epitcliy - (yoy parda oldingi yuzasida).
2. tashkil chegaralovchi m em brana.
3. tom irli qavat.
4. ichki chegaralovchi m em brana.
5. pigm entli epitcliy qavatlar. 
*
K o z gavxari (lens). Bu ikki tom oni qavariq tanacha bo'lib, uning shakli 
yaqin va uzoqqa qaragan vaqtda (akkom odatsiya) o'zgarib turadi. K o'z gavhari 
dioptriya va akkom odatsiya jarayonlarida qatnashadi. U ustki tom ondan 
kapsula bilan qoplangan. K apsulaga yondoshgan oldingi devori bir qavatli 
yassi epiteliydan iborat, ekvatorga qarab hujayralar balandlashib boradi va 
o'suvchi zonani hosil qiladi. H ujayralar gavhar tolalariga aylanib turadi. 
Tolalarda tiniq kristallin oqsili bo'ladi. M arkazda joylashgan tolalar gavxar 
m arkazini hosil qiladi. K iprikli tanadan kollagen iplarining qisqarishi va

---

bo'shashishi gavharning shaklini o'zgartiradi. Shu qonuniyat asosida ko'z 
gavxari xirallashgan (katarakla) da yangi sun'iy gavxar qo'yiladi.
Shishasim on tana (corpus vitrcum ) dioptrik apparat bo'lib, ko'z gavxari 
va to'r pardasi oralig'idagi bo'shliqni to'ldirib turadi. Tanacha asosida m ayda, 
ingichka tolalar yotadi. Shishasim on tanada m axsus vitrcin oqsili va gialuron 
kislotasi bo'ladi.