M sh. Nurm atova, sh. T. Hasanova rasm, buyumlar yasash ya tasviriy faoliyat

II kichik guruh. 
Bolalarga asosiy qurilish m ateriallarini (kubik, 
g ‘ishtcha, plastilin) farqlash bilan birga, ularni nom ini aytish, katta, 
kichik, uzun, qisqa, baland, past kabi so‘zlarning m a’nosini tushunib 
aytish, g ‘ishtchalarning orasini teng m asofada joylashtirish kerakligi 
tushuntiriladi.
Birinchi va ikkinchi kichik guruhlarda qurish-yasashga o ‘rgatishning 
mazmuni.
I kichik guruh. 
Bolalarga 8—10 qurilm alar qurish o ‘rgatiladi. 
M asalan, mebel (stol, stul. divan, krovat), zinapoya, ko‘prik, uycha, 
tramvay. Birinchi m ashg‘ulotlarda bolalar oldingi guruhlarda yasalgan 
qurish-yasash ishlarini qaytaradilar, so‘ng bolalar mebel quradilar. 
Avval bolalar alohida predm etlarni turli variantlarda. so‘ng 2—3 
qurilm alarni birdaniga qurishni o ‘rganadilar (stol va stul, divan va 
hokazo). Kevingi m ashg‘ulotda bolalar katta uy quradilar, 3—4 
kubiklardan, so‘ng 6 kubik yoki g‘ishtchadan zinapoya quradilar. Ishning 
kevingi bosqichi — k o ‘prik qurish, 2 kichik prizm ad an k o ‘prik 
qurishadilar.
II kichik guruh. 
Dastlabki m ashg‘ulotlar ikkinchi kichik guruhda 
g‘ishtchalarni bir tekisda y lakcha qilib terib chiqish m alakalarini 
rivojlantirish. m ustahkamlashga qaratiladi. B olalarqisqa yo‘lka, keng 
yo ‘lkalar quradilar. K eyinchalik tram vay yo‘li qurishni bolalardan 
talab qilish mumkin. Bu m ashg‘ulotlarning asosiy maqsadi — bolalarga 
g ‘ishtchalarni bir tekislikda joylashtirishga va uzun-qisqa, tor-keng 
kabi tu sh u n c h a larn i o ‘rgatish. Keyingi m ashg‘u lotlarda bolalar 
g‘ishtchalami vertikal holda joylashtirishni o ‘rganadilar. Shundan keyin 
bolalarga tarbiyachi darvozani turli variantda yasashga o ‘rgatadi 
(g‘ishtchalarda, kubik, plastilindan). Bularni bolalar m a'lu m ketm a- 
k etlikka aso slan g an h o ld a b a ja rad ilar. T o r-k e n g , b a la n d -p a st 
tushunchalari darvoza qurish jarayonida bolalarga tushuntirib boriladi: 
keng darvoza — yuk m ashinasi u ch u n , to ri esa — yengil m ashina 
uchun, baland darvoza — katta q o ‘g‘irchoq uchun, pasti esa — kichik 
q o ‘g ‘irchoq uchu n m o ‘ljallangan. Bolalarga bir necha m ashg‘ulot 
davom ida sistem ali ravishda uychaning yangi konstruksiyasi berib 
boriladi. Tarbiyachi har gal yangi konstruksiyani oldingi konstruksiya
147

---

bilan solishtiradi, ular o ‘rtasidagi o ‘xshashlik va farqlarini topadi. 
Bolalarda nam unaga qarab uychani qurish malakasi hosil bo‘lganligini 
tekshirish uchun, nam unani o ‘zlari m ustaqil tarzda qurib berishlarini 
tarbiyachi iltim os qiladi. M asalan, tarbiyachi boladan nam unada 
qurilgan uychani, balandroq qilib qurib berishni so‘raydi. M asalaning 
bu tu ri bolalarda aqliy faollikni yanada oshiradi.
B irinchi kichik guruhda tarbiyachi dastavval bolalarni qurilish 
m ateriallari — kub, g‘isht bilan ularning shakli katta-kichikligi, tekis 
stol yuzasida turlicha joylashishi (ya’ni g ‘isht yotibdi, g ‘isht turibdi) 
va uning m ustahkam ligi, holatiga bog‘liq ekanligi bilan tanishtirib 
b o rad i. G ‘ish tlarn i k e tm a -k e t g o riz o n ta l jo y la sh tirib (poyezd, 
y o ‘lkacha) b ir-biri ustiga q o ‘yish orqali oddiy t o ‘siqlar (darvozalar, 
u y la rn i) q u rish g a o ‘rg atib b o rila d i. T a rb iy a c h i b o la la rn i o ‘z 
q u r ilm a la r i b ila n h a y o td a g i ta n i s h p r e d m e tl a r o ‘rta s id a g i 
o ‘xshashlikni topishga, aniqlashga o ‘rgatib boradi.
Ikkinchi kichik guruhda bolalam i faqatgina qurilish detallari (kub, 
g ‘isht, plastina) ni bilishga farq qilishga ularni t o ‘g ‘ri atashga o ‘rgatib 
boriladi. M asalan, katta-kichik, uzun-qisqa, past-baland g‘ishtlarni bir- 
biridan bir xil m asofada doyra, to ‘g ‘ri to ‘rtburchak b o ‘ylab (panjara) 
ularni ensiz tom oni bilan q o ‘yib chiqishga  rgatib boriladi.
Birinchi kichik guruhda bolalam i 8—10 oddiy b o ig an qurilmalarni 
barpo etishga o ‘rgatiladi, (stol, stul. divan, krovat, m ino rach a, 
ko‘prikcha, uycha. tram vay) kabilam i qurishga o ‘rgatiladi. Dastlabki 
m a sh g iilo tla rd a bolalar oldingi guru hd a bajarilgan qurilm alarni 
qaytadan quradilar, so‘ng m ebel qurishga o ‘rganadilar. Oldin bu 
predm etlar alohida turli xil variantlarda quriladi, so ‘ng bolalarga 
biratoiasiga 2—3 ta qurilm alarni qurish taklif etiladi (stol, stullar. stol 
va divanlar) bu qurilmalar bilan bolalar o ‘yin o ‘ynashlari uchun bolalarga 
turli xil qo‘g‘irchoqlar, idishlar beriladi. Keyingi mashg‘ulotlarda bolalar 
uycha, qurishlar uchun 3-4 kubikdan bir-birining ustiga q o ‘yish, 3 
yoqli prizm a bilan ustini qoplash orqali quradilar. So‘ng kubikdan yoki 
g is h td a n yuqoriga taxlash orqali narvoncha quradilar. Bolalar bu 
qurilm alam i qurish yoilarini o ‘zlashtirib olishgach, ular tarbiyachining 
so‘zi orqali qurilmalam i qurishga 2 ta kubikdan plastinalar va ikki kichik 
uch yoqli prizm a yordam ida ko‘prik qurishni o igan adilar. Tarbiyachi 
bolalami bog‘cha uchastkasida va guruh hovlisida mashg‘ulot jarayonida 
o ‘rgangan qurilm alarni qurib, ular bilan o ‘yinlar o ‘ynashga qiziqish
148

---

uyg‘otishi kerak. Ikkinchi kichikgumhda dastlab birinchi kichik guruhda 
olgan bilim va malakalari m ustahkam lanadi. Bolalar keng va tor 
yo‘lkachalarni, g‘ishtlarni qatorasiga tekislikda joylashtirish orqali 
quradilar. Keyinchalik tram vay uchun har bir bola kalta yo‘lkachani, 
ham m asi bir b o ‘lib, tram vay yo‘lini quradilar. Bu m ashg‘ulotlardan 
m aqsad bolalam i g ‘ishtchalam i tartibli qilib bir-biriga ulashga yoki 
birlashtirishga, ulam ing fazoviybelgilarinito‘g‘ri atashga, uzunqisqa, 
keng-torligini o ‘rganadilar. Keyingi 2-3 ta m ashg‘ulotlarda bolalar 
g‘ishtlami bir-biriga zich yoki m a’lum bir oraliqda vertikal joylashtirishga 
o ‘rganadilar. Bunda g‘ishtlami uzunasiga yoki ensiz, qisqa tom oni bilan 
joylashtirishni o ‘rganadilar. M asalan, shu m aqsadda bolalar o ‘z 
hayvonlaridan o ‘rdakcha, kuchukcha uchun panjaralar quradilar. Keyingi 
mashg‘ulotlarda bolalar darvozalaming turli variantlari bilan tanishadilar. 
Bulami kub va plastinalardan quradilar. Tarbiyachi bolalaming keng va 
tor haqidagi tushunchalarni egallashlari uchun, ularga yuk mashinasi 
uchun keng darvoza, yengil m ashina uchun to r darvozalar qurishni 
taklif etadi. Bitta qurilma detallarini o ‘zgartirish orqali uning qurilish 
yo‘llarini o ‘zgartirish mumkmligini bolalalarga tushuntirish maqsadida 
tarbiyachi bir nechta m ashg‘ulotlar uyushtiradi. H ar bir m ashg‘ulotda 
qat’iy sistema asosida yangi qurish konstruksiyasi bilan tanishtiriladi va 
uni eski konstmksiya bilan solishtirib. ular orasidagi farq aniqlashtiriladi. 
Bolalar tarbiyachining namunasiga qarab qurishni o ‘zlashtirib olishgach, 
tarbiyachi bolalar oldiga xuddi shunday uycha, am m o balandroq yoki 
uzunroq qilib qurishni taklif etishi m um kin. A w alo, tarbiyachi shu 
konstruksiyani saqlab qolib, faqatgina uni uzunroq yoki balandroq qilib 
qurish y o ila rin i oldindan tushuntirib beradi. Bu esa bolalarda aqliy 
faollikning o ‘sishiga olib keladi.
Birinchi va ikkinchi kichik guruhda bolalam i qurishga o ‘rgatishda 
kublar, g ‘ishtlar, plastina va uch yoqli prizm alar to ‘plam idan iborat 
qurilish m ateriali M.A.Agapova muallifligidagi, shuningdek, № 3—4 
b o ig an qurilish to ‘plamlaridan foydalanadilar. Yil davomida tarbiyachi 
birinchi kichik guruhda to ‘rtta -o ltita d a n b o iib , m ashg‘ulotlarni 
uyushtiradi. Asta-sekin gum hchalar soni ko‘paytiriladi, yilning ikkinchi 
yarm idan boshlab, butun guruh bolalari bilan o ‘tkaziladi. Kichik gum h 
bolalarini qurishga o ‘rgatishda turlicha m etodlardan foydalaniladi. 
Asosiy o ‘rinni inform atsion-retseptiv va reproduktiv m etod egaUaydi. 
Bolalar nim ani qurish va qanday qurish kerakligi bilan tanishtiriladi.
149

---

Shu m aqsadda tarbiyachining qurish n am unasidan qurish yo‘llarini 
ko‘rsatish v a to ‘g‘ri tushuntirish jarayoni bilan birgalikda foydalaniladi. 
Bolalarni u yoki bu qurilm ani qurishga o ‘rgatishdan oldin, tarbiyachi 
bolalam i o ‘sha predm et, uning qismlari bilan, ularning amaliy belgilari 
bilan tanishtirib boriladi. M asalan. tarbiyachi sayr vaqtida bolalar bilan 
arg‘im choqni kuzatadi. u ikki qism dan iborat: birinchi qism zinapoya, 
ya’ni bolalaming tepasiga chiqishlari uchun, ikkinchi qismi esa, tushishi 
u c h u n sirg‘aluvchi qismi. Bunday m aqsad sari k o ‘rib chiqishlar, 
uyushtirishlar yordam ida bolalar bu narsalam i o ‘z qurilm alarida ijobiy 
hal qilishlariga yordam beradi. Tarbiyachi bolalami qurishga o ‘rgatishda 
o ‘z nam unalarini ko ‘rib, tahlil qilib chiqadi. Oldin nam una yaxshilab 
ko‘rib chiqiladi, butun bir holda, so‘ng esa ularni qism m a-qism krib 
chiqiladi. M asalan, uycha devorlari. to ‘siqlari va tom i. So‘ng ularning 
shakllari va bir-biriga nisbatan joylashishlari k o ‘rib chiqiladi. S o‘ng 
har bir qism ning qaysi detallardan qurilganliklari k o ‘rib chiqiladi. 
M asalan, uychaning tom i, q a to rm a-q a to r q yilgan prizm alardan 
iborat va h.k. N a m u n a n i bunday tartibda k o ‘rib chiqish, qurilm ani 
bunday bunyod etishda ketm a-ketlikka rioya qilishga yordam berib, 
bolalar u ch u n ham qurish-yasash jarayo n ini ancha osonlashtiradi. 
Tarbiyachi bolalarni qurish-yasashning texnik usullariga o ‘rgatishda, 
bolalarning o ‘zlari m ustaqil ravishda harakat qilishlari uchun qurish- 
yasashning xilm a-xil variantlaridan va uni qurishning turli yo‘!Iaridan 
foydalanishga o ‘rgatib boriladi. Bu vaqtda tarbiyachi reproduktiv va 
evristik m eto d lard an birgalikda foydalanadi yoki q o ‘!laydi. H ar bir 
m ash g ‘ulot oxirida tarbiyachi bolalarni o ‘zi qurgan ishlari yoki 
qurilmalari bilan o ‘yin o ‘ynashlari uchun ikki-uch daqiqa ajratib beriladi 
bu esa bolalarda o ‘yin jarayoniga nisbatan qiziqishni uyg‘otadi, unda 
foydalanadigan o ‘yinchoqlar esa bolalami qurish-yasashga chalg‘itmay, 
balki qurish-yasashga nisbatan qiziqish, havas paydo qiladi. Tarbiyachi 
b o la la r g a q u r il is h m a t e r i a ll a r i d e ta lla r i n o m in i f a q a tg in a
m ashg‘ulotlarda emas, balki m ashg‘ulotdan keyin ulam i yig‘ib q o ‘yish 
jarayonida ham tushuntirishni amalga oshiradi. M asalan, qurilm alarni 
yig‘ib-terganda, oldin kublar, so ‘ng plastinkalarni va bolalar qurish- 
yasash jaray onid a sh e’r, q o ‘shiqlardan, ertaklar m azm unidan («U ch 
ayiq>> ertagida) mebel qurishda foydalanish bolalar qurihsh ishlarining 
yana h am qiziqarli b o ‘lishiga olib keladi. Shuningdek, qurish-yasash 
jarav on ida b a ’zi bolalarga savollarni am aliy harakat orqali berish
150

---

m um kin. Agarda k o‘ngilli bolalar vazifani bajarishga qiynalsalar yoki 
bilm asalar. unda tarbiyachi qaytatdan tushuntirib beradi. Bolalar 
ishlarini tahlil qilishda faqatgina bolalar ishlarining toza va to ‘g‘riligi 
k o‘rsatib o ‘tilmay, balki barcha jarayon, ya’ni nam unani qanday ko‘rib 
chiqishligi, m aterial qanday tanlanganligi ayrim harakatlar qanday 
bajarilganligi haqida tarbiyachi gapirib o ‘tadi. H ar bir m ashg‘ulotdan 
so‘ng tarbiyachi bolalarga qurilmani joy-joyiga qanday taxlashni, qanday 
ish qo ‘yishni tizimli ravishda ko‘rsatib beradi. Qurish-yasashning oddiy 
qurilm alarini yasashda bolalar texnik malakalarga ega b o ‘ladilar.
Yilning boshida ikkinchi kichik guruhda o ‘tilgan m avzularni 
takrorlovchi m ashg‘u lotlar o ‘tkaziladi. M asalan, darvoza qurish 
(keng-tor, baland), m ebel, o ‘yinchoqlarning kattaligiga qarab, garaj 
qurish. Tarbiyachi garaj qurib ko‘rsatishdan aw al bolalarga mashinaning 
katta-kichikJigiga e'tibor berishni iltimos qiladi. Yuk mashinasi uchun 
katta garaj, yengil m ashina uchun kichik garaj qurish kerak. Keyingi 
m ashg‘ulotlarda bolalar tarbiyachining ko‘rsatmasi va namunasi asosida 
k o ‘p rik , tro lle y b u s, tram v ay , avto b u s, yuk m ash in a sin i qura 
boshlaydilar. Shunda bolalar silindr bilan, undan qurilm ada qanday 
foydalanish kerakligi bilan tanishadilar. H ar bir qurilm ani o ‘rganish 
uchun bir nechta m ashg‘ulotlar o ‘tkaziladi. Dastlabki m ashg'ulotlarda 
b o lala r n a m u n a b o 'y ic h a , keyingilarida esa m ustaqil qurishni 
o'rganadilar. M asalan, bolalar nam u na b o ‘yicha k o ‘prik qurishni 
o ‘rganib b o ig an la rid a n so‘ng, ularga m ustaqil tarzda baland, keng 
k o ‘prik qurish tak iif etiladi. Bunda bolalar o ‘zlari qurilish m ateriali 
tanlab, k o ‘prikning konstruksiyasini o ‘ylab topadilar. H ar bir mavzu, 
konstrulcsiya borgan sari m urakkablashib boradi. H ar bir m ashg‘ulot 
tarbiyachi rahbarligida olib boriladi, ba'zi bir variantlami bolalar o ‘zlari 
m ustaqil bajaradilar, shu orqali bolalarda m ustaqil fikrlash m alakasi 
rivojlanadi. Y ilning ikkinchi yarm ida bolalar o ‘zi o ‘ylagan, istagan 
narsalarini yasashlari m um kin. B undan m aqsad — hosil b o ig a n
m alakalam i m ustahkam lash, mustaqil ftkrlashga o ig a tish va o ‘ylagan 
narsalarini ijodlarida qo ilash g a o ig atish .
Birinchi va ikkinchi kichik guruhlarda qurislvyasashga oigatishning 
m etod va usullari. B irinchi va ikkinchi kichik guruhlarda kubiklar, 
g ‘ishtchalar, plastilin, prizm alardan foydalaniladi. Yil boshida 1 kichik 
guru hda tarbiyachi 4 —6 tad a n iborat bolalar guruhini tashkil qiladi. 
Sekin-asta g uruhlar soni k o ‘payib boradi, yilning 2-yarm ida esa
151

---

mashg‘ulot]ar butun guruh bilan birgalikda olib boriladi. Kichik guruhda 
qurish-yasashga  rgatishda tarbiyachi turli m etodlardan foydalanadi. 
Asosiy m eto dlar inform atsion-retseptiv va reproduktiv m etodlardir. 
Bolalarga nim ani qan d ay yasash kerakligi tushuntiriladi, tarbiyachi 
bolalarga nam una ko‘rsatib, to ‘la tushuncha beradi. 0 ‘rgatishdan aw al 
tarbiyachi tasvirlanadigan predm etning yaxlit o ‘zini, uning qism larim
bolalarga to ‘laligicha k rsatib tu shuntiriladi. Bolalar pred m etn i 
kuzatishlari asosida o ‘z qurilm alarini quradilar. M asalan, tarbiyachi 
sayr vaqtida bolalarga a w a l zinapoyadan tepalikka ko‘tarilib, so ‘ng 
sirpanib tushish kerakligini aytadi. M ashg‘ulotning boshida nam u n a 
yaxlitligicha k o ‘rsatiladi. S o‘ng n am u n aning qism lari, uning shakli 
qandayjoylashganligitushuntiriladi (uyning—devori, tom onlari, tom i 
va hokazo). Tarbiyachining bunday tushuntirishi bolalar ishini ancha 
osonlashtiradi. Bolalar olgan bilim lari asosida o ‘z qurilm alarining 
mustaqil tarzda yasay olishlari kerak. Shuning uchun biror bir qurilmani 
turli xil variantlarda ko‘rib ko‘rsatish lozim. H ar bir mashg‘ulot yakunida 
tarbiyachi bolalarga bu qurilm a bilan qanday o ‘ynash m um kinligini 
k o ‘rsatadi (2 —3 daq.). Bu paytda bolalarda o ‘yin faoliyatiga qiziqish 
uyg‘onadi. Bu o ‘yin faoliyati bolalarni qurish-yasash jarayo nid an 
ch a lg ‘itadi, lekin kichik guru hd a b u n d a n te z -te z foydalaniladi. 
0 ‘yinchoq bolalami qurishga undaydi. Bolalarga qurilish materiallaming 
qismlari n om ini yaxshi o ‘zlashtirish uchun tarbiyachi m ashg‘ulotdan 
keyin m ateriallarni stolga b irm a-b ir q yib, ularni nom ini aytadi.
D idaktik o ‘yinlar orqali ham bolalarga tush u n ch a berib boriladi. 
Q urish-yasash faoliyatini yanada qiziqarli o ‘tishi u ch u n tarbiyachi 
bolalar bilan ishlaganda ertak parchalari, topishm oq, she'rlardan keng 
foydalanish lozim. Bu tarbiyachining m ahoratiga bog‘liq. Tarbiyachi 
qurish-yasash jaray o nida bolalarning ishlarini to ‘g‘ri bajarishlarini. 
m aterialdan to ‘g ‘ri foydalanishlarini kuzatib boradi. Agar tarbiyachi 
bolalarning b iro n bir xatosini k o ‘rsa, u paytda qaytadan tushuntirib, 
k o ‘rsatib berishi m um kin. B olalarning ish faoliyatini tahlil qilganda 
tarbiyachi faqatgina natijalamigina emas, balki bolalar nam unani qanday 
kuzatganliklari, m aterialni tanlab, ishni qanday bajara olishlarini ham
hisobga oladi. M ash g‘ulot yak un id a pedagog bolalarga qurilish 
m ateriallarini yig‘ib, joyiga joylashni ham k o ‘rsatib beradi.
0 ‘rta guruhlarda qurish-yasashga o ‘rgatishning vazifalari. 0 ‘rta 
g u ru h d a bo lalarg a ta n is h b o ‘lgan q ism larn i (kubik, g ‘ish tc h a ,
152

---

plastilin) nom lash bilan birga, ularni bir-biridan farqlashga ham
o ‘rgati!adi. Bolalar qurilm alarni m ustaqil tahlil qilishni o ‘rganadilar; 
uning asosiy qism larini ajratish, katta-kichikligi, tuzilishini farqlash, 
narsalarning qanday joylashganligini o ‘rganadilar. Bolalar kichik 
guruhda tarbiyachining nam unasi asosida k o ‘rgan b o ‘lsalar, o ‘rta 
guruhda esa m avzuning nom lanishiga qarab, o ‘zlari o ‘ylaganlari 
b o ‘y ich a q u rad ilar. S h u n in g u c h u n b o lala r d iq q ati q u rilm a n i 
o ld in d an rejalashtirib, unga kerakli b o ‘lgan shakllarni tanlashga 
qaratiladi. 0 ‘ita guruhda qurish-yasash predmetlarini farqlash, ulaming 
xususiyati bilan tanishish, shu xususiyatiga asoslanib, predm etlarni 
guruhlarga ajratishni o ‘rganadilar. Qurilm alam i qurish ishning ketm a- 
ketligini rejalashtirishga bolalami oldindan detallam ing shakliga, katta- 
kichikligiga va m ustahkam ligiga qarab tanlashga o ‘rgatilib boriladi. 
Bulami qurish jarayonida bolalar silindr nom ini to ‘g‘ri aytishga, undan 
o ‘z o ‘rnida to ‘g ‘ri foydalanishga o ‘rganadilar. B olalarning har bir 
konstruksiyani o ‘zlashtirib olishlari u c h u n bir necha m ashg‘ulot 
o ‘tkaziladi. Birinchisida, bolalar namunaga qarab qurishga o ‘rganadilar, 
keyingi m ashg‘ulotlarda esa, bu nam unani o ‘zlari mustaqil hal qilishga, 
ya’ni konstruktiv masalani hal qilishga o ‘rganadilar. M asalan, bolalar 
nam una asosida ko‘proq qurishni (ko‘prikning tayanch qismini, ko‘prik 
qurilmalarini va mashinalar uchun plastik qism, ya’ni tushuvchi qismni 
bilib olishgach, uni qurish uchu n qanday detallardan foydalanish 
kerakligini) o ‘rganib olishgach, bolalarga shu usulda ko‘prik, am m o 
b aland yoki keng k o ‘prik qurish tavsiya etiladi. K eyinchalik bolalar 
o ‘zlarida bor b o ‘lgan qurilish m ateriallaridan keng foydalanib, o ‘zlari 
yangi k o ‘prik konstruksiyasini o ‘ylab topadilar. T arbiyachining 
rahbarligida bolalar bitta konstruksiyani bir necha m urakkablashgan 
ko ‘rinishlarda qurishga o ‘rganadilar. Bu esa bolalarda qurishning turli 
yo ‘llari haqidagi tasavvurlarini shakllantiradi, fikrlash qobiliyatlarini 
o ‘stiradi. Yilning ikkinchi yarm idan boshlab bolalarga yuqoridagi 
vazifalardan tashqari, bolalarga o ‘z ixtiyorlari b o ‘yicha qurish-yasashlar 
beriladi. Bu ixtiyoriy qurish m ashg‘ulotlari davom ida bolalar qurish 
b o ‘y ic h a o lg a n b ilim m a la k a la ri riv o jla n a d i, m u sta q illik va 
tashabbuskorliklari o ‘sadi. 0 ‘z maqsadlarini va qurish-yasash ishlarida 
am alga oshirish uquvlari shakllanadi. M ashg‘ulotlarni uyushtirganda, 
turli-tum an mayda o ‘yinchoqlardan (odam lar, hayvonlar, o ‘simliklar, 
transport) foydalanadilar. Bu esa bolalar qurilish o ‘yinlarini yanada
153

---

boyitadi, uni m aqsad sari yo‘naltiradi va  yin faoliyatlarining yanada 
rivojlanishiga olib keladi. Q urilish m ateriallari a lo h id a -a lo h id a
bo‘lakchalarga yoki bo‘limlarga ajratilgan javonlarda saqlanishi mumkin. 
H a r bir qurilish m aterialining tu ri tuzilishiga, y a’ni shakliga qarab, 
bir-biridan alohida-alohida saqlanadi, chunki bolalar o ‘zlariga kerak 
qurilish m ateriallarini tez va oson ajratib oladilar va har bir shaklni 
tezro q o ‘zlashtirib olishlariga yordam beradi.
Y ilning ikkinchi yarm idan «Shaharcha» m azm unli to ‘plam d an 
foydalaniladi, bu to ‘plam prizm a, kubik va daraxt siluetlaridan iborat.
0 ‘rta gum hlarda qurish-yasashga o ‘rgatishning m etod va usullari. 
O lr ta g u r u h d a , a s o s a n , i n f o r m a t s i o n - r e t s e p t i v m e to d d a n
fo y d alan ilad i. T a rb iy a c h i b olalarg a yangi b ilim b eray o tg an d a, 
bolalarga illustratsiyani k o ‘rsatib, uning asosiy qism larini ajratib 
tushun tirad i. N am u n a n i kuzatish paytida tarbiyachi bolalarga ular 
o ‘rtasidagi farq, o ‘xshashlikni tushuntirib beradi. B olalarni tahlil 
qilishga jalb qilish lozim , qurilm a n im ad an iborat, uning qism lari 
qaysi d etallard an iboratligi so ‘raladi. T arbiyachi, agar bolalar xato 
qilsa, t o ‘g ‘rilaydi, qiynalsa, y o ila n m a beradi. Tarbiyachi bolalarga 
k o‘prik konstruksiyasini o ‘ylab topish vazifasini berayotganda, bolalar 
bilan qisqa suhbat o ik a z a d i: ko‘prikning asosiy qism lari nim adan
iboratligi eslatib  tiladi. M avjud m aterialdan qurilm a uchun kerakli 
b o i g a n d e ta lla r n i ta n la b o lish ta k lif e tila d i. Q u ris h -y a s a s h
m ashg‘ulotida bolalarga tanish b o ig a n m ateriallar stol ustiga q o ‘yiladi, 
uning yoniga turli xil m ayda o ‘yinchoqlar: q o ‘g ‘irchoq, hayvon, 
transport terib qo‘yiladi. M ashg‘ulotning boshida tarbiyachi bolalaming 
nim a yasam oqchi ekanliklarini, kim uch u n , qanday m aterialdan 
foydalanishlarini bilib oladi. Buning uchu n bolalar kerakli m aterialni 
tanlab olib, keyin qurishni boshlashlari lozim. Tarbiyachi bolalar ishini 
kuzatib, ularga yordam beradi, rag‘batlantiradi. B olalam ing o ‘zlari 
o ‘ylab topgan qurilm alari tahlil qilinadi. B olalarni qurish-yasashga 
oigatishda tarbiyachi har bir bolaga berilgan vazifani mustaqil bajarishga 
im koniyat yaratadi.
K atta gu ruh lard a qurish-yasashga o ‘rgatishning vazifalari. K atta 
g u ru h d a p re d m e tn i ta h lil qilish, u larn in g x arakterli belgilarini 
solishtirishga o ig a tib boriladi. Bu guruhda o ‘rgatish faoliyatining oddiy 
elem entlari katta aham iyatga ega, y a ’ni vazifani tushunishi, ularni 
m ustaqil bajarishi kabi. Bolalarga so‘zlab berish orqali qurish-yasashga
154

---

o ‘rgatiladi. Tarbiyachi bolalarga o ‘z so‘zlari orqali m avzuni rasm, 
illustratsiyalar orqali tushuntirib beradi. Asosiy diqqat bolalam i o ‘z 
 ylaganlari b o ‘yicha ishlashga qaratiladi. Bolalarda qurilm alarni 
m u stah kam qurish, g ‘ishtch alard an ustuncha qurish kabi yangi 
m alakalar shakllanadi. Jam oa qurilm alarini qurishni (hayvonot bog‘i, 
ko‘cha, bolalar bog‘chasi) bolalar bir-birlari bilan birga bajaradi.
Yuqoridagi m alakalarni bolalar turli qurilm alam i yasashda egallab 
boradilar. B a’zi qism larni alm ashtirib yasash uchun turli m avzular 
tanlanadi: uylar, transport, ko ‘prik. Bu paytda tarbiyachi m avzuni 
nom lashni bolalarga aytadi. Shundan so‘ng tarbiyachi tayyor qurilmani 
bolalarga ko ‘rsatib, xuddi shunday bajarishlari kerakligini talab qiladi. 
Bunday m ashg‘ulotlarda bolalar bor b o ig a n m ateriahar-dan mustaqil 
ravishda konstruktiv vazifalarni bajarishni o ‘rganadilar. Bolalarda 
oldindan, quriladigan m aterialni m oijah ash malakasini shakllantirish, 
d e v o rc h a la r qurish-yasash m ashg ‘u lo tlarin i o ‘tkazish m um kin. 
Dastlabki mashg‘ulotlarda bolalarga oddiy vazifa, ya'ni devomi namuna 
orqali qurish vazifasi beriladi. Tarbiyachi ustunchalarni qurish, so‘ng 
g ‘ishtchalam i to ‘g ‘ri joylashtirishni k o ‘rsatadi. Keyingi m ashg‘ulotda 
esa bolalar 2 ta uy quradilar. Bu vazifa namunasiz bajariladi. Vazifaning 
shu tariqa berilishi va uni asta-sekin murakkablashtirib borish bolalami 
keyingi b o ia d ig a n faoliyatga tayyorlab boradi. «Tepalik qurish» 
m ashg‘ulotlarida bolalar avval tarbiyachining nam unasini k o iib , 
tepahkning balandligini belgilab oladilar. Shundan so‘ng bu tepalikdan 
koptokchani dum alatib k o ia d ila r. Tarbiyachi bolalarga tepalikning 
baland, pastligiga ko ‘ra, koptokchalarni tez va sekin dum alatishni 
tushuntirib bsradi. Bolalarga baland tepalik va past tepalik qurish 
to p sh irig i beriladi. Bu m ashg‘ulotda bolalar koptokchani tez yoki 
sekin dumalatish tepahkning baland-pastligiga bogiiqligini aniqlaydilar, 
y a’ni baland tepalikdan koptok tez dum alaydi, past tepalikdan esa 
sekin dumalaydi. Bunday m ashg‘ulotlar bolalam ing m ustaqil fikrlash 
qobiliyatini o ‘stiradi.