Мавзу 1: Жисмоний тарбия назарияси ва методикаси ўқув фан сифатида

Жисмоний машқларни организмига таъсири. 
Юқорида айтилгандек, жисмоний машқлар одам организмига чуқур ва ҳар 
томонлама таъсир кўрсатади. Мўлжалланган мақсадда улардан маълум ижтимоий ва 

---

21 
биологик мухитда фойдаланилади. Шунинг учун ҳам жисмоний машқлар 
машғулотларининг оптимал самарадорлигини ошириш мақсадида қуйидаги омилларни 
эътиборга олиш керак: 
а) машғулотда қатнашувчиларининг индивидуал холатлари: ёши, жинси, саломатлик, 
жисмоний ривожланиш, тайёргарлик савияси (уровень), ақлий, жисмоний, ҳиссий 
(эмоция) ва бошқа хусусиятлари: 
б) 
жисмоний 
машқларнинг 
хусусиятлари 
(мураккаблиги, 
янгилиги, 
технк
характеристикаси). 
в) ташқи шароитлар: ишлаш, ўқиш, яшаш, дам олиш тартиби (режим) харакат 
фаолиятининг конкрет шароитлари (жойнинг материологик шароитлари, жиҳозларнинг 
сифати, машғулот ўтказиладиган жойнинг гигиенаси, коллективда ўзаро муносабат 
характери, атрофдаги шахсларнинг таъсири ва бошқалар). 
Тарихий ривожланиш жараёнида жисмоний тарбия тизимининг муҳим томонини 
ташкил этувчи жисмоний машқлар турли мажмуаси ва тизими яратилиб борилди.
Жисмоний машқларнинг организмга таъсири кўп томонлама лекин асосийлари 
қўйидагилардан иборат: 
а) - Киши психикасига. 
б) - Тана шаклига. 
в) - Организмни физиологик функциясига. 
г) - Соғломлаштириш аҳамияти. 
д) - Тарбиявий таъсир. 
Масалан, эрталабки гигиеник гимнастика: кўп вақт шуғулланиб борса тана 
шаклининг 
ўзгариши, 
организмда 
физиологик 
функцияларнинг 
ўзгариши, 
соғломлаштириш аҳамияти ва киши психикасига таъсирини кўрсатишимиз мумкин. 
Табиий ва педогогик фанлар соҳасида илмий билимларни кенгайтириб бориши 
натижасида жисмоний қобилиятни ривожлантиришна ҳар томонлама таъсир этувчи 
жисмоний машқлар тизими яратилди. Тарихий ривожланиш давомида бир љанча турдаги 
жисмоний машқлардан мақсадга яқинроқларини танлаб олинди ва тизимга туширилади. 
Жисмоний машқларни бутун организга ва унинг айрим орган ва тизимларига 
таъсир этиш қонуниятларини билиш машқлардан, шунингдек, қўйилган масалаларни ҳал 
этишда ёрдам берувчи тўғри методик жиҳатдан ишлаб чиқилган мажмуалардан маълум 
мақсадларда фойдаланишда қўл келади. У ёки бу жисмоний машқлардан фойдаланиш 
мақсади уларнинг бир ёки бир неча асосий белгилар бўйича аниқланади. Бунда 
машқларнинг бутун организмга таъсирлар йиғиндиси ҳисобга олинади.
Жисмоний ривожланишга йўналтирилган жисмоний машқларни танлаш ва 
қуллашга илмий ёндошишни уларнинг инсон органзми таъсирини қатъий ҳисобга олиб 
бориш ҳамда машқлар самарадорлигини маъминловчи керакли шартларни яратишни 
талаб этади. Бу ерда тўғри ташкил этилган методика ҳал қилувчи аҳамиятга эга.