Мавзу 1: Жисмоний тарбия назарияси ва методикаси ўқув фан сифатида

Жисмоний машқлар таъсирини аниқлайдиган факторлар. 
 
Ҳар бир педогог жисмоний машқларни организмга таъсирини билиш ва ҳисобга 
олиши керак. 
Бундан у киши организмининг бир бутунлигини унутмаслиги лозим. Агар 
жисмоний машқлар объектив қонунлар асосида қўлланилмаса, у ҳолда салбий натижага 
эга бўлиб, зарар етказиш мумкин. 
Мисол: тайёргарликсиз узоқ масофага югуриш. 
Жисмоний машқларни мақсадга мувофиқ таъсирини аниқловчи умумий омилларга: 
1. Машғулотлар устидан тўғри педогогик раҳбарлик; 
2. Ўргатиш ва тарбиялашда мақсадга мувофиқ методлардан фойдаланиш киради. 
Шу билан бир қаторда қуйидагиларга ҳам эътибор бериш зарур: 
а) Шуғулланувчиларнинг индивилуал хусусиятлари (ёши, жинси, соғлиқ холати, 
тайёргарлик даражаси. меҳнати, ўқиши, дам олиши тартиби). 

---

22 
б) Жинсмоний машқлари хусусиятлари: уни мураккаблиги, янгилилиги, жисмоний 
харакат иш ҳажми, хис-ҳаяжонлиги (эмоционал холати). 
в) Ташқи мухит хусусиятлари: (метрологик, жой шароити, асбоб ва анжомларни сифати, 
шуғулланиш жойининг гигиение холати ва б).Педогог. инсонни иш қобилияти хаљидаги 
асосий илмий қоидаларни билиши керак (ишга кириша билиш. Дам олиш ва жисмоний 
харакат иш ҳажмини (жисмоний юкламалари) организмга таъсири, машқ оқибатлари ва 
бошқалар). 
Жисмоний машқларни шакли ва мазмуни. 
 
Ҳамма ҳодиса ва жараёнлар ўхшаш жисмоний машқлар ҳам ўзининг мазмуни ва 
шаклига эга. 
Жисмоний машқлар мазмунига қатор жараёнлар (физика), биологик, психологик 
боғлиқлиги киради. Уларнинг таъсирида ҳаракт фаолиятига бўлган қобилият ўсади. 
Масалан: узунликка сакрашда югуриб келиш (разбег), депсиниш, учиш, қўниш киради.
Жисмоний машқлар шакли-уларни ички ва ташқи тузилишдан иборат. 
 
Ички тузилиши (шакли) - харакат бажаришда асосий функцияларни таъминловчи 
жараёнларни ўзаро боғлиқлиги, ўзаро муфовиқлаштириш билан характерланади. 
Масалан: югуришдаги тузилишнинг ўзаро боғлиқлиги бошқа, штанга кўтаришда бошқа. 
Бу жараёнларнинг механик, психологик, биологик боғлиқлиги ва мувофиқлиги ҳар хил. 
Ташқи шакли - Машқни ташқи кўриниши. У ҳаракат жараёнида фазовий, вақт ва 
куч муносабати билан ҳаракатланади. 
Жисмоний машқларнинг мазмуни ва шакли ўзаро боғлиқ ва бирликда сақланади. 
Бу бирлик қарама-қаршиликни ҳам ўз ичига олади. 
Мазмун-шаклини 
ўзгартириш 
мумкин. Масалан: 10 марта сакраш, техникасини ўзгартиргар. Баландликка сакраш. 
Масалан: харакат сифатларини яхшилаш натижасида машк шаклини ўзгартирди. Шакл 
ҳам мазмунни ўзгартира олади. Масалан: баландликка сакрашда-сакраш усули ўзгариб, 
унинг мазмунини ҳам ўзгартиради.