1-bob. Vatanimiz xalqlari eng qadimgi davrda

Umar ibn Abdulaziz
(717 - 719) murakkab vaziyatni hisobga olib bo'ysundirilgan yerli xalq 
bilan kelishish siyosatini amalga oshirishga majbur bo'ldi. U yangi yerlarni 
bundan buyon zabt etishni to'xtatish hamda moliyaviy islohot o'tkazish 
to'g'risida farmon berdi. Farmonga binoan musulmon arablar bilan bir 
qatorda islomni yangi qabul qilgan yerli xalqlardan xiroj va jizya soliqlarini 
olish bekor qilindi. Ammo Xuroson noiblari uni bajarishdan bosh tortishdi. 
Ular hali yuzaki musulmon, jizyadan ozod qilish uchun xatnaga e'tibor 
berish ham lozim degan beandishalikka boradilar. Biroq Movarounnahr 
zodagonlarining ko'pchiligi o'zini haqiqiy musulmon deb hisoblab soliq 
to'lamay qo'yadi. So'ngra xalifalik ma’muriyati bir yo'la hammadan jiz­
ya olish haqida buyruq beradi. Natijada Movarounnahrda yoppasiga 
islomdan chiqish va eski dinlarga qaytish boshlanadi. Buning oqibatida 
mahalliy mulkdorlar bilan arab ma’muriyati o'rtasida ziddiyat keskinlashib, 
butun mamlakatda bosqinchilarga qarshi xalq qo'zg'olonlari ko'tariladi.
Oo'za'olonlarnina boshlanishi.
Bunday qo'zg'olonlardan biri 720-yili 
So‘g ‘dda boshlanadi. Qo'zg'olonga Samarqand ixshidi 
G‘urak 
va Pan- 
jikent hokimi 
Divashtich 
boshchilik qiladi. So'g'dliklarga yordam berish 
uchun Yettisuvdan turk lashkarlari keladi. So'g'ddagi barcha hokimliklar 
aholisi ko'tariladi. Qo'zg'olonchilarning birlashgan kuchlari arablarga qat- 
tiq zarba beradi. Faqat ayrim shahar va qishloqlarda qurshovda qolgan 
istilochilar katta o'lpon va e’tiborli vakillarini garovga berish evaziga jon 
saqlaydilar. 721-yili 
Said Xaroshiy 
Xurosonga noib etib tayinlanadi. U 
Iroqda xalq qo'zg'olonini bostirishda shafqatsizligi bilan dong qozongan- 
di. Unga so'g'dliklar qo'zg'olonini bostirish va ularni islomga qaytarish 
vazifasi topshiriladi. Said Xaroshiyning qo'zg'olonchilar bilan olib borgan

---

47
muzokaralari natijasida G'urak boshliq So‘g‘d mulkdorlarining bir qismi 
arablar tomoniga o'tadi. Qo'zg'olonchilarning qolgan qismi Farg'onaga 
chekinishga majbur boladi. Said Xaroshiy Movarounnahrda jazo 
choralarini kuchaytiradi. Biroq qo‘zg‘olonni tola bostirishga erisholmaydi.
Qo'za'olonchilaraa von berilishi.
Qo‘zg‘olonchilarni tinchlantirish 
uchun Xuroson noibi 
Ashros 
islom dinini qabul qilganlardan xiroj va jizya 
soliqlarini olmaslikka qaror qiladi. Bu aholini tinchlantirishga qaratilgan 
vaqtinchalik tadbir bo‘lsa-da, o‘z samarasini berdi. Zodagon dehqon- 
larning ko'pi o‘z kadivarlari va chokarlari bilan islomni qayta qabul qilib, 
arablar tomoniga o'tdilar. Xurosonning yangi noibi