77
-3-rasm.
T ektonik tizim lar. G o tik a m e ’m o rch ilig id a k o n struksiyalar va sh akllarning
plastik ishlab chiqilishi.
tizim qo'llanilm oqda. A m m o qurilish texnikasining zam onaviy rivojlanishi
jarayonida yangi m e ’m oriy shaklni yaratish u ch u n
shakl va konstruksiya
0rasidagi bog liqlik ju d a m urakkab. B unda zam onaviy m e ’m orchilikdagi
Xatoliklarning mavjudligi ham shunda. Lekin hozir m e ’m orchilik rivoji
to g‘ri y o id a n ketayotganligi haqid a gapirish m um kin.
Tektonik tizim devorli, t o ‘sin -b o lo rli,
ravoqli va shu asosda yangi
1116 moriy shakllar tuzilishini kuzatishga harakat qilam iz.
101
77-4-rasm.
T ek to n ik tizim lar. Y aqin va 0 ‘rta S harq m am lak atlar m e'm orchilik
konstruksiyalari.
K o 'h n a toshli devor bahaybat, shuning u ch u n konstruksiyaning tekto
nik ifodasiga uning plastik ishlovi tufayli erishilgan edi. Vertikal va gorizontal,
b o ‘rtm alar, to k ch ala r, hajm li haykallar un in g o ‘lchovli
his qilinishiga
m o n an d b o ‘lgan. B unday devorlar u c h u n pastga qarab og‘ir k o ‘rinish xos,
bunga konstruktiv ashyolar o ‘lchovlari yoki turli fakturalarni qo'llash bilan
erishiladi (m asalan, rustovka — 79
- a
rasm). B unday devorlar uchun poyde-
vor chiqib turish lozim , chunki u o ‘ziga og‘irlikni olib, asos rolini
o ‘ynaydi.
Y upqa yengil zam onaviy bino paneli devorlari u c h u n hech qanday
b o ‘rt-
m alar zaru r em as.
Z am onaviy b in o lar u c h u n
chiqib tu rg an em as, balki devor
sathiga
nisbatan ichkariga kirgan tektonikli poydevor zarur. B unday
b in o la rn in g
poydevorlari konstruktiv, b in o lar kichik qalinlikda b o ‘lib,
chidam li
a sh yo-
lardan bajarilgan, kichik o g ‘irlikni k o ‘tara oladi. N azarim izda,
bu devor
yengilligini yan ada k o ‘rsatadi.
U m u m an bosh q a aham iyat va yangi shaklga karniz ega
b o ‘lib, У0
zam onaviy bino lard a o g ‘ir p arap etlar bilan alm ashinadi (ichki
ta rn o v la ri).
yoki og‘ir devor em as, balki shift unsuri hisoblanadi (79
-b
rasm).
Y unonistonda m ukam m al shakllangan t o ‘sin-bolor konstruksiyasi,
klassik
orderi m e’m orchiligida
ifodalangan, o ‘zida k o ‘taruvchi (to ‘sin) va ко‘tar-
m aydigan bolor unsurlar tizim ini tashkil qiladi. Tosh ustun ishining ko'rini'
77-5-rasm.
T ek to n ik tizim lar. Q adim gi R us yog‘o c h m e ’m orchiligidagi
diniy in sh o o tla r.
shini ifoda qilish u ch u n asosida m ustahkam o ‘rnatilgan va o ‘zida erkin
tosh bolorini osonlikcha ko ‘tarib turganligini k o ‘rib Y unon m e’m orchiligida
ustunning pastki qismini kengaytirib, tepasini esa kapitel bilan yakunlanishini
ko‘rish m um kin. Zam onaviy to ‘sin-bo lor tizim i zam onaviy tem ir-b eto n d an
bajarilib,
shakli um um an o ‘zgartirildi. T em ir-b eto n
m ustahkam va egiluv-
chan bo'lishga, ashyo, konstruksiyaning kesim o ‘lchovini ancha kamaytirish-
ёа imkon beradi. Yengil yupqa tem ir-beton bolor — rigellar tayanch ustunga
^ahkam qotirish uchun zarur b o ‘lib, endi esa asosga sham irsifat o ‘rnatilgan.
Bunday konstruksiya yangi statik tizim — rom ni tashkil etdi.
R igel-bolorni yengillatib va ta y a n c h -to ‘sinni egiluvchanlikka ishlatib,
kuchlanish konstruksiya shakli unsurlari va keskin o ‘zgarishga,
bu esa
Do'stlaringiz bilan baham: