M. A. Yusupova San’atshunoslik iti direktori, Arxitektura doktori

98

---

77-1-rasm.
T ek to n ik tizim lar. Q adim gi Y u n o n m e’m o rch ilig id a kon stru k siy alar
va o rd erla r.
Lekin tekton ik jarayon tekis o ‘tm aydi. D em ak, antik Y u nonistonda, 
g‘arbiy Y evropada gotika gullagan davrda, qadim gi R usda m e ’m oriy shakl 
yaratilishi konstruksiya va ashyolarning fizik-m exanik xususiyatlari bilan 
bog'liqlikda o ‘tadi. B oshqa davrlarda haqqoniy tektonika qato rid a m isollar 
o‘zaro paydo b o ‘ldi, m e ’m oriy shakllar binoning konstruktiv asoslaridan 
nzilgan va bezak vositasiga aylanm oq da. Buni ko ‘pgina qadim gi Rim
(m asalan, K olizey) inshootlarida ko 'rish m um kin, u davr u ch u n yangi 
bo'lgan ravoq-devorli konstruktiv asos «orderli bezak» bilan ko‘r-k o ‘rona 
bezalgan (7 8 -a rasm ). B unda orderli tizim tekton ik alikd an bezaklikka 
aylanadi.
99

---

77-2-rasm.
T ek to n ik tizim lar. Q adim gi R im m e ’m o rc h ilig id a konstruksiyalar.
U yg‘onish davri m e ’m orlari antik orderi g o ‘zalligi bilan lol qolgan, 
peripter — ehrom larini qurishga im koniyatlari b o 'lm a y (ular am alda deyarli 
kerak b o im a g a n ), ord er bilan o'zlarining in sh o o tla rin i bezay boshlagan 
(78
-b
rasm ). K o'taruvchi konstruksiya devor, o rd e r esa uni faqat «badiiy» 
bezagi b o ‘lgan. O rder devor suvog‘ida bajarilib, fa q at «tasvirlashga» kirish- 
ganda, bu jaray o n orderning tektonik a m a’nosini tam o m ila y o ‘q qHisl1 
bilan yakunlandi.
Z am onaviy m e ’m oriy inshootlarda shakl no tek to n ik alig i ham paydo 
b o'ldi.
Hozirgi paytda qurilishda konstruksiya h isoblarining yangi 
u slu b la r i 
va 
ashyolari haqida yangi bilimlarga asoslangan an cha m u k am m al