M. A. Yusupova San’atshunoslik iti direktori, Arxitektura doktori

___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________.

---

K on trast va nyuans
K o n trast va nyuans — m e’m orchilikda badiiy ifodalanish y utuqlarini, 
inshootning m a’ium xususiyatlari o ‘rtasidagi o‘xshash yoki farqli darajasini 
ta’riflovchi va belgilovchi yorqin vositalardan biri.
K ontrastli va nyuansli shakl elem entlari boshqa badiiy ifodalash vositalari 
num osabatlarini, shuningdek tenglik yoki o'xshashlik m unosabatlarining 
kompozitsion yaxlitligini yaratadi. M e’m orchilik kompozitsiyalari elem ent­
lari kontrastli (keskin) bir-biridan hajm i, mutanosibligi, rangi, sifati bilan 
va boshqa inshoot yoki bino xarakteristikalarni solishtirganda ajralishi m u m ­
kin, shu bilan birga kontrast solishtirish yordam ida b ir-birining rolini 
kuchaytiradi.
K ontrast m unosabat shu xossalarning keskin ifodalangan farqini ajratadi; 
nyuans 
m unosabat m untazam , ju d a sezilm as, bitta xossadan ikkinchisiga 
sekin o ‘tishni bildiradi.
K ontrast va nyuans m unosabatlarida shakl va o ‘lcham (katta ham da 
kichik, gorizontal va vertikal, to ‘g ‘ri ham d a egri chiziqlar, oddiy va m u rak ­
kab, og‘ir ham d a yengil) faktura, rang, yoritilish b o ‘lishi m um kin.
K ontrast va nyuans uslubi qo'llanganda turli xossalarda (shakl, o 'lch am , 
faktura, rang) qadim gi ham da zam onaviy ko‘pgina inshootlari m isolida 
ko'rish m um kin. U k o ‘cha, m aydon, zamonaviy m avzelar, shaharlar quri- 
lishida q o ila n ila d i.
M e’m orchilikda k o n trast yordam chi ranglarning (qizil-yashil, k o 'k - 
sariq) qaram a-qarshi solishtirilishi, spektr b o ‘yicha q a’tiy olinmay, aksincha 
qo'shim cha, ax ro m a tik aralashgan ran g lar oralig'idagi u y g 'u n lash g an
hamohanglikda olinadi. Ranglar diagram m asi uzunligida teng joylashgan 
ranglardan tuzilgan, kontrastli ranglar uchligi gamma hisoblanadi.
Ranglar nyuansiga (yum shoq o ‘tuvch'i, yedirma) — m onoxrom atik (bir 
tarkibli rang) gam m a — bir tusdagi rang jilosi (m asalan, och va to ‘q pushti 
va qizil) uyg‘unligi yoki axrom atik (ranglarni tarkibiy qism larga ajratm ay- 
digan) gam m a (m asalan, kul ranglar uyg‘unligi) misol b o ‘ladi.
Zam onaviy interyer uchun tabiiy ashyolardan tayyorlangan yum shoq 
tuslar xos, bir tom ondan boyitilgan rang va boshqa tom ond an hajmli ranglar 
ko'lamini tus, yorug'lik uyg‘unligi tashkil etadi.
Yorug‘lik, rang, ashyo fakturasi m e’m oriy shakl yaratish jarayonida 
muhim aham iyatga ega. Shartli ravishda ular qo‘shim cha uyg‘unlashtirish 
vositasi deb ataladi, chunki ular asosiy b o ‘lgan m utanosiblik tizim iga, 
masshtablikka, ritm ga, kontrast va nyuansga bo‘ysunadi.
Predm etning shakl va bo'rtm asi ularga tushayotgan yorug‘lik tufayli 
4abul qilinadi, yorug‘likdan soyaga o ‘tish holati yorug‘lik-soya deb ataladi.
llta shaklda o'zgarib borayotgan yorugMik kuchi va yo'nalishi turli taassurot 
4oldiradi (67-rasm ). Tabiiy yorug'lik ko‘pshaklli; u yil fasli va sutkadan 
° zgaradi, tabiat iqlim i sharoiti va atrofga (aks etgan yorug'lik) bog‘liq.
Naming b arch asin i loyihalashtirish jarayonida n azard a tu tish lozim .