M. A. Yusupova San’atshunoslik iti direktori, Arxitektura doktori



Download 6,07 Mb.
Pdf ko'rish
bet69/102
Sana07.07.2022
Hajmi6,07 Mb.
#753657
1   ...   65   66   67   68   69   70   71   72   ...   102
Bog'liq
ME\'MORCHILIK ASOSLARI

M asshtablik
M asshtablik (m iqyos) 
— kom pozitsion yagonalikni yaratsh v eo sitalaf1 
dan biri shakl va unsurlari odam ga, uni o ‘rab turgan k o ‘lam v a b o sh d -" 
m e’m oriy shakllarga nisbatan m uvofiqliligi. Agar « m a s sh ta b tu s lh u n c h a ^
86


•>solut m iqdorlarga tegishli b o is a , «m asshtablik» tushunchasi esa odam
o'lchanilari m e’m oriy shakl asarlariga nisbatan m uvofiqligini odam idroki 
4
'lailaydi- Bino odam o'lcham lariga ham , shuningdek u joylashgan q o'shn i 
inolar, m aydonlar va hokazolarga nisbatan, m asshtabli yoki nom asshtabli 
bo'lishi mum kin.
IVle’m orchihkda m asshtablik m urakkab, ko‘pqirrali «masshtab» tu shu n- 
chasiga 
qaraganda anch a aham iyatli sig'im ga ega, loyihadagi chizm atasvir 
asl ko‘rinishiga nisbatan necha m arta kichkinaligini k o'rsatuvchi b o iib
xizmat 
qiladi.
Me’m orchilikda m asshtablik (shu m a ’noda, «m e’m orchilikda m assh­
tab» ham q o ‘llaniladi) — bu birin ch id an odam va atro f-m u hitga nisbatan
M asshtablik, m e ’m oriy b o ‘lin m a la r va b in o n in g m u tio q o ‘lch am larin in g o 'z a ro
°g liqiigi: 
a
— M oskvadagi N ovod ev ich iy ibo d atx o n asin in g q o ‘ng ‘iroqxonasi; 
b
— M oskva K rem lidagi Ivan Velikiy q o ‘n g ‘iroqxonasi.
87


bino moyilligi; ikkinchidan shu binoning buyukligi va aham iyatligini odarn 
nigohi bilan qabul qilinishi. Shunday qilib, m e’m orchilikda masshtablik 
nafaqat m oyillik, balki shaklning em otsional bahosi bilan ham belgilanadi. 
O dam bilan o ic h o v moyilligi faqatgina m e’moriy shakllam ing odam absolut 
o ‘lchovlari nisbatigina em as, balki o d am unga q an d ay m aqsad q o ‘y- 
ganligidan, inshoot m iqdorining muvofiqligi darajasini belgilaydi, deb tushu- 
niladi.
M e ’m oriy inshoot yoki m ajm uaning m asshtabini inson qabul qilishi 
ko ‘p hollarda ularning m uhim xossalarini obraz tizimi belgilaydi. Obrazning 
ifodalanishiga qarab, u yoki bu m asshtablik binoga m ahobatlilikni yoki 
aksincha ixcham , kichik k o ‘rinishini berishi m um kin. B inoning ahamiyat- 
liligi uning yirikligi, buyukligi uning o'lcham lari bilan teng em as. Masshtab­
lik tushunch asi va m e’m oriy inshoot o'lcham lari katta bir-biri bilan bog‘liq 
em as, bun d an tashqari hajm o ‘z holicha badiiy sifat hisoblanm aydi (66- 
rasm ).
Ju d a k o ‘p h o llard a o ‘z hajm i b o ‘y ich a kichik b o ‘lgan b in o katta 
m asshtabga ega, u haqida «katta masshtabli» deyiladi, k atta bino esa kichik 
m asshtabga ega bo ‘lishi m um kin. M asalan, katta b o ‘lm agan Buxorodagi 
Som oniylar m aqbarasi ulug‘vor k atta m asshtabli yechilgan va aksincha, 
k atta hajm li karvonsaroylar binosi m asshtabi juda kichik, aham iyatsiz.
M asshtablik kom pozitsiyaning boshqa vositalari kabi m e ’morchilik 
tabiatining m oddiyligidan kelib chiqqan qonuniyat. M e’m oriy inshootning 
m asshtabligi u larning funksional m aqsadi, o ‘rni va ah a m iy a ti ko'cha 
ansam blida, m aydonda, sh ah ar badiiy-g'oyaviy fikrining xarakteri ta ’min- 
lanadi. M asshtablikni talqiniga konstruksiyalar va qurilish ashyolari katta 
t a ’sir k o ‘rsatadi (26-rasm ga qarang).
Jam o at binolariga, qoida bo'yich a ancha yiriklashtirilgan, ko‘tarinki 
m asshtablik xos; m ajm uada esa tashkil etuvchi rolni o ‘ynayotgan noyob 
jam oa binolari uchun ulug'vor, m ahobatli masshtab; turaijoy, uylar binolari 
uchun tabiiy m asshtablik m ansub.
Binoning masshtablik ifodasi shakllanishiga, m e’moriy m uhit masshtabi, 
u qayerda joylanishiga va shu m uhitda uning aham iyati ta ’sir k o ‘rsatadi. 
M asshtablik nafaqat bino yoki majmuaga tegishli, balki bu sifat yirik m e’mo­
riy k o ‘lam li qurilm alar: m aydonlar, ko'chalar, viloyatlar va boshqalarga 
taalluqli. M e’m oriy masshtabning shakllanishi ko‘p hollarda tabiiy omillarga 
(katta havza sathlari, to g 'la r va boshqalar) bog'liq (10-rasm ga qarang).
M asshtab haqida ta sa w u r kom pozitsiyaning boshqa vositalari singari 
m e’m orchilik rivoji jarayonida qo'shim chalar kiritiladi, o'zgartiriladi, boyiti- 
ladi. H ar bir davr, jam iyatning rivojlanish darajasi va xarakteriga muvofi<5> 
o ‘zining masshtablik ifodasiga ega. Zam onaviy jam iyatning rivojlanish dara­
jasi texnik taraqqiyot, urbanizatsiya barcha hayotiy jaray on ning global tez 
odim lar bilan o ‘sib borishi, butun m e’m orchilik tuzilishida, 
m a s s h t a b n i n g
yiriklashishida aks etadi, yangi qurilish ashyolari va qurilish uslublari esa 
binolarning unsurlari yiriklashib, qism lari oddiy shaklga ega b o ‘ladi.
88

Download 6,07 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   65   66   67   68   69   70   71   72   ...   102




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish