M. A. Yusupova San’atshunoslik iti direktori, Arxitektura doktori

shundaki,
ular ohaktosh plitalardan — arzon m ahalliy ashyo qatlam ida g ‘isht mavjud, 
u lardan asosiy konstruktiv elem entlarni bajarishgan. O haktoshni shamol- 
latishdan saqlash u ch u n devorning sathini sem yanka va pushti ohak qorish'
48

---

ji sUvoq bilan suvalgan. T arz- 
Hrda deyarli 
bezak unsurlari yo ‘q, 
vodgorliklarda 
jid d iy g e o m e trik
}.hjZiqlar 
is h la tilm a g a n , q o 'ld a
ehaplab qo'yilgandek, o ‘ziga xos 
badiiy usul bo ‘lib qabul qilinadi.
Pskov 
m e’m orchiligining badiiy 
qiyofasi a w a l 
N ovgorodnikiga o ‘x- 
shash b o 'lg a n , 
lekin keyinchalik 
mustaqil rivojlangan. 
X II asr o ‘ziga 
xos xususiyatli Pskov m e ’morchiligi 
yodgorliklari 
— M iroj m onastiri - 
ning 
Spassko-Preobrajenskiy ib o ­
datxonasi 
— baland tarxi krestsi- 
mon h a jm , 
s h le m sifa t 
g u m b a z
barabanga 
tayangan (33-rasm ).
XII asr rus m e ’m orchiligi y o d ­
gorliklari g‘isht terish texnikasi va 
bezak yechim i q anday b o ‘lishidan 
qat’iy nazar, ular um um iy xususiyatlarga ega: asosan ixcham , xushbichim , 
birboshli (gum baz), krestsim on-gum baz tizim li shift.
XII asrning oxiriga kelib Rusiyada yangi turdagi ehrom lartu zild i. Baland 
va uzaytirilgan boshi m utanosibligi, ehrom ga ifodali qiyofani kashf etm oqda.
XIII asrning 40-yilidagi m o ‘g ‘il-ta ta r istilosi davrida bu tu n Rusiyada 
mahobatli qurilish to'xtatildi. X III—XIV asrlarda Novgorod, Pskov m e ’m o r­
chiligi bosqinchilikdan kam jabrlangan, yangi yaxlit va badiiy ifodalangan 
shakllar, rus m e ’m orchilik a n ’analarini rivojlantirdi. Qurilish texnikalari 
o‘zgarib bordi. H am m a devorlar xilm a-xil turdagi va hajm dagi toshlardan 
ko‘tarilgan, faqat tashqarisi sirlangan va oh ak qorish m a bilan suvalgan. 
Ravoq va baraban y o ‘g‘on g ‘ishtlardan kvadratli ham da qirrali shaklda 
terilgan.
XIII 
asrda M oskva knyazligining poytaxti M oskva shahri b o ‘ldi. Kulikov 
jangidan (1380-yil) so ‘ng birlashgan rus askarlari m o ‘g ‘il-tatarlarn i yengib 
chiqdilar. M oskva XIV asrga tegishli qadim gi yodgorliklari m e ’m orchiligi 
zakomar qatori zinali yuqorilashgan arkalar bilan yakunlangan va baland 
poydevorga o 'm atilg an .
XV 
asrning ikkinchi yarm ida M oskva Krem li ibodatxonalarining qurilishi 
ya rekonstruksiyasi boshlandi. U spen ibodatxonasi (1475—1479, A .F iora- 
vanti, 34-rasm ) krest-gum bazli, uch nefli, olti tirgakli bino, am m o yangi 
qurilish texnikasini qo'llab, V ladim ir-Suzdal m e’m orchiligi uslubida qurilgan 
edi. Birinchi b o ‘lib krestsim on ravoqlar, tem ir bo g‘lam alar qo 'llanilgan, 
bu esa xona hajm ini kengaytirishga im kon berdi. D evor tarzlariga tekis- 
'angan tosh plitalar bilan ishlov berilgan. K rem lning soborli m aydonida 
Blagoveshchenye sobori tiklandi.
33-rasm.
Pskovdagi Miroj monastirining 
Spassko-Preobrajenskiy ibodatxonasi (1156).
2. Dosmetova
49

---

34-rasm.
Moskva Kremlidagi Uspenskiy ibodatxonasi (1475—1479 A.Fioravanti).
S hunda K rem lning yangi devorlari va m inoralarining qurilishi boshlanib. 
10 yilda yakunlangan. Krem lning uchburchak tarxi saqlangan, lekin kengay- 
tirilgan. K rem lda tepalikda knyaz saroyi (1486— 1508-yil) toshli palatalai 
bir-biri bilan yo'lak lar orqali birlashtirilgan. G ranatali palata (148 7—1491- 
yil, M .R uffo, P .S olari), Arxangel sobori (1505—1509-yil, Aleviz Noviy)- 
M oskvaning ulug‘ knyazlar daxm asi hisoblangan. Arxangel soborida Re­
nessans xosiyatlari: klassik orderli ikki yarus pilyastrlari, devor 
maydonirc 
tugatuvchi antab lem en tning aniq gorizontallari seziladi.
Bu davrda shatyor shaklli gum baz bilan yakunlangan bino turi paydo 
b o id i: K olom enskdagi V ozneseniya ibodatxonasi (1532) M oskva yaqinida. 
Vasiliy III qishlog'ida (35-rasm ). M oskva-reka sohilida joylashgan yog'od 
xorom ali m ajm ua o ‘zining uyg‘unligi, mahobatliligi, tantanaliligi,