Microsoft Word Bolalar nevrologiyasi end doc

37-rasm.
 Chaqaloqlarda tug‘ma reflekslarni tekshirish usullari.
 

---

 86
V BOB 
EKSTRAPIRAMIDA TIZIMI: TUZILISHI, VAZIFASI, PATOLOGIYASI 
Bosh miya po‘stlog‘ining ixtiyoriy harakat sohasi va undan orqa miyaga 
yo‘naluvchi yo‘llar (piramida tizimi) to‘g‘risidagi ma’lumotlarning to‘planishi va 
boyishi ekstrapiramida tizimiga mos bo‘lgan ilmiy tushunchalarning kelib 
chiqishiga sabab bo‘ldi.
Ekstrapiramida tizimi nomining asl ma’nosi shuki, bu tizimning orqa miya 
bilan bo‘lgan aloqa yo‘llari piramida tizimiga dahli yo‘q, undan tashqari demakdir.
Aslida ekstrapiramida tizimi, piramida tizimiga tegishli bo‘lmagan, miya 
so‘g‘onining o‘rta qavati (tegmentum) va to‘r formatsiya bilan bog‘liq bo‘lgan 
pastga yo‘naluvchi yo‘llar orqali orqa miya bilan aloqa qiladi. To‘r formatsiyada 
joylashgan (oraliq) neyronlar markaziy nerv tizimining o‘tkazuvchi yo‘llarini 
bog‘lab, ulardan impulslarni o‘tishini uzib turish (rele) vazifasini bajaradi, 
retikulospinal yo‘l esa ekstrapiramida tizimining umumiy va yakunlovchi yo‘li 
hisoblanadi.
Ekstrapiramida tizimi tarkibiga: 
1.
Dumli o‘zak (nucllus caudatus). 
2.
Yasmiqsimon o‘zak (nucllus lenticularis). 
3.
Bodomsimon tana (sorrus amygdaloideum) – bosh miya chakka 
bo‘lagining pastki pushtasining (gyrus temporalis interior) oldingi ilmoq qismida 
(unsus) joylashgan.
4.
To‘siq-ixota (claustrum). 
5.
Qizil o‘zak (nucllus ruber). 
6.
Qora modda (substantia nigra). 
7.
Subtalamik o‘zak (nucllus subthalamicus). 
8.
Bosh miya po‘stlog‘ining premotor sohasi – Brodmanning 6-maydoni 
ham kiradi. Bu maydondan ekstrapiramida tizimiga ketuvchi efferent yo‘llar 
borligi shubha tug‘dirmaydi, lekin bu yo‘llarning qayerdan o‘tib borishi hali 
aniqlangan emas. Ammo 6-maydon bilan pallidumni (O.S.Valshonok, 
Z.Yu.Ovoshnik, 1936-1947), qora modda, talamusni (ko‘ruv bo‘rtig‘i) va 
gipotalamusni bog‘lab turuvchi tolalar aniqlangan (Zevin, Peterson, 1944). (1952) 
Neyrosografik tekshirishlari natijasida miya po‘stlog‘ining premotor sohasi (6-
maydon) bilan miya ustunining o‘rta qavati (tegmentum), Varoliy ko‘prigi, qora 
modda, qizil o‘zak, kulrang modda va Luis tanasining aloqalari borligi ham 
isbotlangan.
Po‘stloq osti markaziy o‘zaklarining anatomo-gistologik tuzilishi.
1. Dumli o‘zak (nucleus caudatus) yoysimon shaklga ega bo‘lib, u ko‘ruv 
bo‘rtig‘i bilan yasmiqsimon o‘zaklarni qoplab turadi. Uning oldingi 
yo‘g‘onlashgan qismini dumli o‘zakning boshi, o‘rta qismini uning tanasi va orqa 
pastki ingichkalashgan qismini uning dumi deb ataladi.
Dumli o‘zakning boshi yon qorinchaning oldingi shoxini tashqi va pastki 
devorini hosil qiladi. Orqaga yo‘nalgan bu o‘zakning boshi hajm jihatidan 
ingichkalashib boradi va uning tanasini hosil qilib, yon qorinchaning markaziy 

---

 87
qismiga o‘tadi. Bu o‘zakning orqa ingichkalashgan qismi – dumi pastga qarab 
yo‘nalib, yon qorinchaning pastki shoxini yuqori devorini hosil qiladi.